بلوغ چیست؟
بلوغ فرایند تغییر بدن کودک به بالغ و بزرگسال است. در حالت طبیعی این تغییرات در دختران بین 8 تا 14 سالگی شروع میشود و در پسران بین 9 تا 15 سالگی. این دامنه وسیع سن تغییرات بلوغ کاملا طبیعی است به همین علت ممکن است هر کدام از شما زودتر یا دیرتر از دوستان خود به بلوغ رسیده باشید. اما گاهی اوقات کودک از این دامنه سنی هم عبور میکند اما هنوز علائمی از شروع تغییرات بدن دیده نمیشود، به این وضعیت تاخیر در بلوغ میگویند.
علائم اصلی بلوغ چیست؟
در دختران بلوغ با علائم زیر همراه است:
- رشد سینه ها
- رشد موی زیر بغل و ناحیه شرمگاهی
- رشد سریع قد
- پهن تر شدن رانها و منحنی تر شدن شکل بدن
- شروع قاعدگی (پریود)
در پسران علائم بلوغ عبارتند از:
- بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی
- رشد موی صورت، زیر بغل و ناحیه شرمگاهی
- رشد سریع قد
- پهنتر شدن شانه ها و عضلانی تر شدن بدن
- کلفت شدن صدا
این تغییرات در اثر هورمون جنسی تستوسترون در پسران و استروژن در دختران اتفاق می افتند.
از کجا بفهمیم فرزندمان دچار تاخیر در بلوغ شده است؟
علائم تاخیر در بلوغ در پسران عبارتند از:
- بزرگ شدن آلت تناسلی و بیضه ها تا سن 14 سالگی شروع نشده است
- رشد ناحیه تناسلی بیش از 5 سال طول کشیده است
- قد او کوتاهتر از پسرهای همسن خود است
علائم تاخیر در دختران عبارتند از:
- تا سن 14 سالگی هنوز سینه ها رشد نکرده اند
- قاعدگی ظرف 5 سال پس از شروع رشد سینه ها و یا تا سن 16 سالگی شروع نشده است
چه عواملی منجر به تاخیر در بلوغ میشوند؟
تاخیر در بلوغ که در پسرها شایعتر است به دلایل مختلف اتفاق می افتد:
الف- سابقه خانوادگی
در بیشتر موارد تاخیر در بلوغ با الگوی رشد خانواده مطابقت دارد. سابقه تاخیر در بلوغ در والدین کودک، عمه یا خاله، عمو یا دایی، برادرها یا خواهرها ، برادرزاده ها و یا خواهرزاده ها ممکن است دیده شود. به این نوع تاخیر در بلوغ، تاخیر سرشتی میگویند و معمولا نیازی به درمان ندارد. این کودکان معمولا بلوغ طبیعی همانند دیگران خواهند داشت فقط زمان آن کمی دیرتر است.
ب- مشکلات پزشکی
برخی از مشکلات پزشکی میتوانند منجر به تاخیر در بلوغ شوند.
1- بیماریهای مزمن. برخی کودکان و نوجوانانی که بیماری های مزمن مانند دیابت، فیبروز کیستیک، بیماری کلیه یا حتی آسم دارند ممکن است در سن بالاتری به بلوغ برسند. علت این است که بیماری آنها باعث میشود رشد برای بدن سخت تر شود. درمان مناسب و کنترل بهتر این مشکلات پزشکی به کاهش احتمال تاخیر در رشد کمک میکند.
2- سوء تغذیه. عدم خوردن غذای کافی یا مواد مغذی لازم، میتواند باعث تاخیر در رشد کودک نسبت به همسالان خود که غذاهای سالم میخورند، شود. این ممکن است به دلیل عدم امنیت غذایی اتفاق بیفتد و یا کودک ممکن است اختلال خوردن داشته باشد و یا فعالیت بدنی شدید باعث کم بودن مواد مغذی دریافتی نسبت به مصرف او شود. مثلا نوجوانانی که اختلال خوردن آنورکسی (کم اشتهایی روانی) دارند به قدری وزن از دست میدهند که بدنشان نمیتواند به درستی رشد کند. دخترانی که در فعالیتهای ورزشی به شدت تحرک دارند نیز ممکن است دیرتر از بقیه رشد کنند چون میزان فعالیت شان باعث میشود مواد مغذی که دریافت میکنند متناسب با نیازشان نباشد. بدن دختران به چربی کافی نیاز دارد تا به بلوغ برسد یا پریود شود.
3- مشکلات غده تیروئید یا غده هیپوفیز. این مشکلات هورمونی باعث به هم ریختن توازن هورمونها در بدن میشوند و رشد را به تاخیر می اندازند.
4- اختلالات کروموزومی. اختلالات کروموزومی میتوانند در برخی منجر به تاخیر در بلوغ شوند. کروموزومها از دی ان ای تشکیل شده اند. دی ان ای حاوی برنامه عملکرد بدن است. بنابراین اگر این بخش از بدن مشکلی داشته باشد میتواند بر فرایند رشد تاثیر بگذارد. مثلا:
سندرم ترنر: یکی از دو کروموزوم ایکس زنان غیر طبیعی بوده یا اصلا وجود ندارد. این باعث میشود مشکلاتی در رشد بدن و تولید هورمونهای جنسی به وجود بیاید و عملکرد و رشد تخمدانها تحت تاثیر قرار بگیرد. زنانی که سندرم ترنر دارند کوتاه قد تر از دیگران هستند و ممکن است به شکل معمول وارد دوره بلوغ نشوند و یا ممکن است مشکلات پزشکی دیگری هم داشته باشند. گاهی اوقات در این افراد بلوغ در زمان طبیعی شروع میشود اما پس از چند سال متوقف یا مختل میشود.
سندرم کلاین فلتر: هنگامی که پسر با یک کروموزوم ایکس اضافی متولد میشود (یعنی XXY به جای XY)، دچار سندرم کلاین فلتر شده است. این وضعیت بر عملکرد بیضه ها و رشد جنسی او تاثیر میگذارد. این پسرها معمولا بلند قد تر از همسالان خود هستند و ممکن است دچار مشکلات یادگیری باشند و یا مشکلات پزشکی دیگری هم داشته باشند. بلوغ معمولا در زمان طبیعی شروع میشود اما سپس مختل میشود.
تاخیر در بلوع چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر پسر یا دختری با وجود رسیدن به نوجوانی هنوز علائمی از بلوغ نشان نمیدهد دکتر اقدامات زیر را انجام میدهد:
- معاینه
- جویا شدن سابقه خانوادگی مشکل رشد یا بلوغ
- هر گونه دارویی که کودک مصرف میکند
- بررسی جدول رشد کودک برای بررسی الگوی رشد او
همچنین ممکن است موارد زیر توصیه شود:
- آزمایش خون برای بررسی تیروئید، هیپوفیز، مشکل کروموزومی و یا مشکلات دیگر
- عکس اشعه ایکس برای بررسی بلوغ استخوانی
چگونه تاخیر در بلوغ درمان میشود؟
اغلب دکتر مشکل پزشکی عامل تاخیر در بلوغ پیدا نمیکند و در بیشتر مواقع این وضعیت مشکل خاصی نیست و فقط بلوغ کودک کمی دیرتر از سن متوسط، روی میدهد.
بعضی از کسانی که دچار تاخیر در بلوغ میشوند ممکن است از درمان هورمونی بهره ببرند:
- ممکن است برای پسران یک دوره کوتاه درمان با تستوسترون تجویز شود (معمولا ماه یک تزریق به مدت 4 الی 6 ماه) تا تغییرات بلوغ شروع شود
- برای دختران دوز کمی استروژن به مدت 4 تا 6 ماه ممکن است داده شود تا رشد سینه ها شروع شود.
پس از پایان درمان، هورمونهای بدن فرد معمولا فرایند بلوغ را پیش میبرد. اگر چنین نشد پزشک در مورد درمان جایگزینی هورمونی طولانی تر با والدین صحبت میکند.
دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی