بلوغ زودرس وضعیتی است که در آن بدن کودک شروع به تغییر به بزرگسالی میکند اما این اتفاق زودتر از موعد رخ میدهد. زمانی گفته میشود که دختر بلوغ زودرس دارد که پیش از هشت سالگی فرایند بلوغ در او شروع شود. در پسران اگر زیر نه سالگی بلوغ شروع شود بلوغ زودرس اتفاق افتاده است. در بلوغ، رشد سریع استخوانها و عضلات، تغییر شکل و اندازه بدن و به وجود آمدن توانایی تولید مثل در بدن اتفاق می افتد.
علت بلوغ زودرس اغلب مشخص نمیشود. در موارد نادر برخی وضعیتها مانند عفونت، اختلالات هورمونی، تومور، ناهنجاریهای مغزی یا جراحت میتوانند منجر به این اتفاق شوند. درمان بلوغ زودرس، معمولا شامل دارو برای به تاخیر انداختن این فرایند است.
علائم و نشانه های بلوغ زودرس چیست؟
علائم بلوغ زودرس شامل موارد زیر پیش از هشت سالگی در دختران و پیش از نه سالگی در پسران است:
- رشد سینه ها و اولین پریود در دخترها
- بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی، موهای صورت و کلفت شدن صدا در پسرها
- رویش موی شرمگاهی یا زیر بغل
- جوش و آکنه
- رشد سریع
- بوی بدن افراد بالغ
بیشتر بخوانید: علائم بلوغ در دختران و پسران
در چه صورت باید کودک را نزد پزشک ببریم؟
در صورتی که کودک هر یک از علائم بلوغ زودرس را نشان میدهد او را نزد پزشک ببرید.
چه عواملی منجر به بلوغ زودرس میشوند؟
برای این که متوجه شویم چه چیزی باعث بلوغ زود رس در کودکان میشود ابتدا باید آشنایی مختصری با فرایند بلوغ پیدا کنیم. مغز شروع میکند به تولید هورمونی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین. هنگامی که این هورمون به غده هیپوفیز در مغز میرسد (هیپوفیز یک غده لوبیایی شکل کوچک در قاعده مغز است)، منجر به تولید هورمونهای بیشتری در تخمدانها (استروژن) و یا بیضه ها (تستوسترون) میشود.
استروژن در رشد و ایجاد مشخصه های جنسی زنانه و تستوسترون در رشد و ایجاد مشخصه های جنسی مردانه دخیل است. این که چرا این فرایند در برخی کودکان زودتر شروع میشود، بستگی به این دارد که این اتفاق تحت تاثیر دستگاه عصبی مرکزی رخ داده یا دستگاه عصبی محیطی.
بلوغ زودرس تحت تاثیر دستگاه عصبی مرکزی
علت این نوع بلوغ اغلب دقیق شناسایی نمیشود. در بلوغ زودرس مرکزی، فرایند بلوغ خیلی زود شروع میشود اما الگو و زمان بندی مراحل این فرایند طبیعی است. اکثر کودکانی که این نوع بلوغ زودرس را دارند، هیچ مشکل پزشکی عامل آن شناسایی نمیشود و علت مشخصی برای آن پیدا نمیشود.
در موارد نادر، بلوغ زودرس ناشی از دستگاه عصبی مرکزی در اثر عوامل زیر ایجاد میشود:
- وجود تومور در مغز یا طناب نخاعی (دستگاه عصبی مرکزی)
- نقص مادرزادی در مغز مانند جمع شدن مایعات زیاد (هیدروسفالی) یا تومور خوش خیم
- پرتو درمانی در مغز یا طناب نخاعی
- صدمه دیدن مغز یا طناب نخاعی
- سندرم مک کین – آلبرایت (یک بیماری نادر ژنتیکی که بر رنگ پوست و استخوانها تاثیر میگذارد و باعث مشکلات هورمونی میشود)
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (گروهی از اختلالات ژنتیکی که در آنها تولید هورمونهای غدد آدرنال طبیعی نیست)
- کم کاری تیروئید
بلوغ زودرس ناشی از دستگاه عصبی محیطی
استروژن یا تستوسترون در بدن کودک باعث این نوع بلوغ زودرس میشود. در موارد کمتر شایع، این وضعیت بدون دخالت هورمونهای مغز که در حالت عادی فرایند بلوغ را شروع میکنند، اتفاق می افتد. بلکه علت آن آزاد شدن استروژن یا تستوسترون در بدن به دلیل مشکلاتی در تخمدانها، بیضه ها، غدد آدرنال یا غده هیپوفیز است.
هم در دختران و هم در پسران، موارد زیر میتواند به بلوغ زودرس ناشی از دستگاه عصبی محیطی روی دهد:
- وجود تومور در غدد آدرنال یا غده هیپوفیز که استروژن یا تستوسترون آزاد میکند
- سندرم مک کین – آلبرایت
- قرار گیری در معرض منبع استروژن یا تستوسترون مانند برخی کرمها یا لوسیونها
در دختران، بلوغ زودرس محیطی ممکن است با موارد زیر نیز همراه باشد:
در پسران این وضعیت ممکن است در اثر موارد زیر نیز روی دهد:
- وجود تومور در سلولهایی که اسپرم تولید میکنند یا در سلولهایی که تستوسترون تولید میکنند
- یک اختلال نادر به نام اختلال زودرس جنسی خانوادگی مستقل از گنادوتروپین که در اثر نقص یک ژن ایجاد میشود و منجر به تولید زود هنگام تستوسترون در پسرها (معمولا بین یک تا چهار سالگی) میشود
چه عواملی احتمال بلوغ زودرس را افزایش میدهند؟
عوامل زیر احتمال بلوغ زودرس را بیشتر میکند:
جنسیت دختر- این وضعیت در دختران خیلی بیشتر اتفاق می افتد.
برخی نژادها- مثلا نژاد امریکایی آفریقایی بیشتر کودکان دچار بلوغ زودرس دارند.
اضافه وزن- کودکانی که اضافه وزن قابل توجهی دارند، بیشتر در خطر بلوغ زودرس قرار دارند.
قرار گیری در معرض هورمونهای جنسی- مثلا تماس با کرم یا پماد استروژن یا تستوسترون یا مواد دیگر حاوی این هورمونها مانند برخی داروها یا مکملها احتمال این اتفاق را بیشتر میکنند.
برخی مشکلات پزشکی- برخی اختلالات و مشکلات پزشکی باعث تولید غیر طبیعی هورمونها در بدن میشوند.
پرتو درمانی دستگاه عصبی مرکزی- پرتو درمانی برای درمان تومور، لوکمی یا بیماریهای دیگر خطر بلوغ زودرس را افزایش میدهند.
کوتاهی قد: کودکانی که بلوغ زودرس دارند در ابتدا سریع رشد میکنند و بلند قد تر از همسالان خود میشوند اما چون استخوانهایشان سریعتر از حد نرمال بالغ میشود، رشدشان زودتر از معمول متوقف میشود. این باعث میشود این افراد کوتاه قد تر از قد متوسط بزرگسالان باشند. درمان به موقع بلوغ زودرس به خصوص در صورتی که در سنین خیلی پایین شروع شده باشد، به داشتن قدی طبیعی کمک میکند.
مشکلات اجتماعی و احساسی: دختران و پسرانی که زودتر از همسالان خود بالغ میشوند، به دلیل تغییراتی که در بدن خود میبینند در حالی که در دوستان خود نمیبینند، اعتماد به نفسشان کاهش می یابد. ممکن است این کودکان دچار اضطراب، افسردگی یا سوء استعمال مواد شوند.
چگونه از بلوغ زودرس در کودکان جلوگیری کنیم؟
برخی از عوامل زمینه ساز این وضعیت تحت کنترل یا پیشگیری نیستند اما برخی عوامل دیگر را میتوانید کنترل کنید تا از بلوغ زودرس در کودک، جلوگیری نمایید. این موارد عبارتند از:
- دور نگه داشتن کودکان از منابع هورمونی مانند برخی داروهایی که برای بزرگسالان تجویز میشود یا مکملهای حاوی استروژن یا پروژسترون
- حفظ وزن سالم و جلوگیری از اضافه وزن
بیشتر بخوانید: چاقی و بلوغ زودرس
درمان بلوغ زودرس چیست؟
روش درمان بستگی به این دارد که چه عواملی منجر به این وضعیت شده اند. پزشک بر اساس سن و شرایط کودک و علت بلوغ زودرس، درمان مناسب پیشنهاد میدهد.