بیماری هیرشپرونگ (Hirschsprung disease) یک نقص مادرزادی است که با عدم وجود سلولهای عصبی خاصی (گانگلیون) در بخشی از روده بزرگ در نوزاد، مشخص میشود. عدم وجود سلولهای گانگلیون باعث میشود عضله های روده بزرگ، قابلیت حرکت دادن مدفوع که به آن حرکت کرمی گفته میشود را از دست بدهند. حرکت کرمی روده (پریستالسیس peristalsis) یک روند طبیعی در بدن است که انقباضات موجی در عضلات آستر روده ایجاد میکند تا مدفوع حرکت کرده و از دستگاه گوارش دفع شود. اگر حرکت کرمی روده درست انجام نشود، مدفوع در روده برمیگردد. افرادی که گرفتار چنین وضعیتی میشوند، دچار یبوست شده و ممکن است انسداد کامل روده یا بخشی از آن را تجربه کنند. درد و ناراحتی در ناحیه شکم نیز تجربه میشود. اگر این وضعیت درمان نشود عفونت خطرناک باکتریایی ممکن است روی دهد. علائم خاص بیماری در افراد مختلف متفاوت است. این بیماری ممکن است به صورت یک مشکل مجزا و یا به عنوان بخشی از مشکل بزرگتر رخ دهد.
علائم و نشانه های بیماری هیرشپرونگ
علائم این بیماری در دوره نوزادی شامل عدم دفع مکونیوم (نخستین مدفوع نوزاد که ماده سبز رنگی است) ظرف مدت کوتاهی پس از تولد. مکونیوم ماده چسبناک تیره ای است که در حالت طبیعی در بدو تولد در روده های کودک وجود دارد و پس از تولد در اولین اجابت مزاج، از روده او دفع میشود. عدم توانایی دفع مکونیوم ظرف 24 تا 48 ساعت پس از تولد میتواند نشانگر بیماری هیرشپرونگ باشد.
نوزادان مبتلا در بیشتر موارد ورم شکم، درد شکم و استفراغ دارند. این کودکان یبوست دارند و اغلب وزن گیری ضعیف و کندی رشد نشان میدهند.
بیماری هیرشپرونگ گاهی منجر به وضعیتی به نام انتروکولیت (enterocolitis) میشود که التهاب روده کوچک و روده بزرگ است. این وضعیت را اغلب انتروکولیت ناشی از هیرشپرونگ میگویند. انتروکولیت ناشی از هیرشپرونگ شایعترین عارضه این بیماری است که در 30 تا 40 درصد از کودکان مبتلا به بیماری هیرشپرونگ روی میدهد و ممکن است خفیف تا شدید باشد. انتروکولیت ناشی از هیرشپرونگ اغلب با تب، اسهال انفجاری، ورم شکم، خستگی و استفراغ همراه است. برخی کودکان که انتروکولیت ناشی از هیرشپرونگ شدید دارند یا تحت درمان قرار نگرفته اند ممکن است دچار سپسیس (عفونت خون) شوند که در آن عفونت باکتریایی در جریان خون گسترش یافته و میتواند مرگبار باشد. انتروکولیت شدید یا عدم درمان آن میتواند به مگاکلون سمی منچر شود که یک عارضه مرگبار دیگر است. باید فورا فرد مبتلا به بیماری هیرشپرونگ که این علائم را تجربه میکند را برای دریافت کمک پزشکی به بیمارستان ببرید.
چه عواملی منجر به بیماری هیرشپرونگ میشوند؟
این بیماری اگر به صورت یک مشکل مجزا اتفاق بیفتد با جهش در ژنهای متعددی مرتبط است. تقریبا نیمی از افراد مبتلا یکی از این ناهنجاریهای ژنتیکی را نشان میدهند. این تغییرات ژن باعث میشود فرد مستعد این اختلال شود. فردی که استعداد ژنتیکی اختلالی را دارد، ژنی را در بدن خود دارد که عامل این بیماری است اما ممکن است بیماری بروز نکند تا زمانی که تحت شرایط خاصی مانند قرار گیری در معرض برخی عوامل محیطی، ژن فعال سازی یا راه اندازی شود.
به ارث بردن این تغییرات ژنی میتواند غالب یا مغلوب باشد (بسته به ژن دخیل در این بیماری. اما احتمالا باید چند ژن ناهنجار وجود داشته باشند تا این بیماری اتفاق بیفتد. ژنهای غیر طبیعی که در بیماری هیرشپرونگ دخیر هستند، در اعضای مختلف یک خانواده ممکن است تاثیرات متفاوتی ایجاد کنند. اگر والدین کودکی داشته باشند که این بیماری را دارد، احتمال این که کودک دیگرشان نیز دچار چنین بیماری شود بیشتر میشود. والدی که بیماری هیرشپرونگ است بیشتر احتمال دار که فرزند مبتلا به این بیماری داشته باشد.
ژن های مرتبط با این بیماری در دو گروه اصلی ژنهای RET و EDNRB قرار میگیرند. هنگامی که این بیماری بخش کوچکی از روده بزرگ را در بر میگیرد، ژن اصلی درگیر RET است که روی کروموزوم 10q11.2 قرار گرفته است.
هنگامی که این بیماری همراه با ناهنجاریهای دیگر ایجاد میشود، علت آن معمولا ناهنجاری کروموزومی یا سندرم ژنتیکی است. افرادی که سندرم داون دارند بیشتر از دیگران دچار این بیماری میشوند. سندرمهای ژنتیکی که با بیماری هیرشپرونگ مرتبط هستند عبارتند از سندرم موات ویلسون، سندرم واردنبرگ، سندرم باردت بیدل، هیپوپلازی مو و غضروف، سندرم هیپو ونتیلیشن مرکزی مادرزادی، سندرم فرینز، نئوپلازی متعدد اندوکرین نوع 2، سندرم اسمیت، لمی- اپتیز، سندرم L1 و سندرم پیت هاپکینز.
نشانه های بیماری هیرشپرونگ به علت عدم توانایی تشکیل سلولهای عصبی خاصی به نام گانگلیون در بخشی از روده بزرگ نوزاد، ایجاد میشود. این بیماری گاهی اوقات نورو کریستوپاتی نیز خوانده میشود به این معنی که این اختلال ناشی از ناهنجاریهای سلولها و بافتهایی است که از ستیغ عصبی نشات میگیرند.
ستیغ عصبی گروه ناپایدار از سلولها هستند که در جنین در حال رشد دیده میشوند. ستیغ عصبی به انواع مختلف سلولها در بدن داده میشود. در بیماری هیرشپرونگ، گانگلیونها به درستی از ستیغ عصبی شکل نمیگیرند. از آنجایی که گانگلیونها در روده وجود ندارند مدفوع نمیتواند مسیر روده را طی کند و با حرکات کرمی روده از بدن دفع شود.
مسافتی از روده که تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته است در افراد مختلف متفاوت است. تقریبا در 80% از نوزادان روده بزرگ و راست روده درگیر میشود. راست روده آخرین بخش از روده بزرگ است که مقعد را به بخش سیگموئید روده وصل میکند. نوزادانی که سلولهای گانگلیون در راست روده و سیگموئید روده ندارند، گفته میشود بیماری هیرشپرونگ کوتاه قطعه (short-segment) دارند. در 12% از نوزادان سلولهای گانگلیون در بیشتر بخشهای روده بزرگ وجود ندارد که به این گروه از بیماران، هیرشپرونگ بلند قطعه گفته میشود. تقریبا 7% از نوزادان در تمامی روده بزرگ و احتمالا بخشی از روده کوچک سلولهای گانگلیون ندارند که به آنها بیماری هیرشپرونگ کامل کلون گفته میشود (به روده بزرگ کلون میگویند). در موارد نادر سلول های عصبی گانگلیون در تمامی طول روده بزرگ و روده کوچک وجود ندارند که به آن بیماری هیرشپرونگ کامل روده گفته میشود.