آلرژی و علایم آن در کودکان

آلرژی ها

انواع آلرژی، علائم و بیماری‌های آلرژی به علت فعال شدن سیستم ایمنی و واکنش آن به مواد عمدتاً بی‌ ضرر و بی خطر مانند گرده ها، شوره حیوانات اهلی یا برخی مواد غذایی ایجاد می‌شود. به همین علت ابتلا به آلرژی در افرادی که دچار نقص ایمنی هستند، موضوعی گیج کننده است. در حقیقت افرادی که دچار ضعف ایمنی هستند احتمالاً خیلی بیشتر از افراد معمولی دچار آلرژی می‌شوند، اگرچه ممکن است الگوی آن در همه افراد مشابه نباشد. معمولاً افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، به اندازه افرادی که سیستم ایمنی مقاومی دارند، با آلرژی مشکل ندارند. با این حال برخی تغییرات در سیستم ایمنی در برخی بیماری‌های نقص ایمنی می‌تواند باعث افزایش احتمال آلرژی شود.

بیماری‌های نقص ایمنی و آلرژی

آلرژی به اشکال مختلفی خود را نشان می‌دهد از جمله علائم بینی، چشم، آسم، اگزما، کهیر و شوک آنافیلاکسی. ابتلا به بیش از یک بیماری آلرژی در افراد شایع است. سیستم ایمنی در افرادی که آلرژی دارند، در مقابل مواد آلرژی ‌زا به شیوه خاصی واکنش نشان می‌دهد. مواد آلرژی‌ زا به موادی گفته می‌شود که علائم آلرژی را تحریک می‌کنند. متداول‌ترین مواد آلرژی زا عبارتند از مواد و ذرات موجود در هوا و محیط مانند مایت غبار خانگی، کپک، شوره حیوانات، گرده گیاهان، علف‌ها ، غذاها، داروها و نیش حشرات سمی.

آلرژی چیست؟

به طور کلی واکنش آلرژی زمانی اتفاق می‌افتد که آنتی ‌بادی‌های آلرژی در بدن فرد ایجاد می‌شود که به آنها ایمنوگلوبین E یا IgE گفته می‌شود و مختص یک ماده آلرژی زا است. آنتی‌ بادی‌های IgE محکم به سلول‌های آلرژی به نام ماست سل یا بازوفیل در پوست، مسیرهای هوایی، دستگاه گوارش و اطراف رگهای خونی متصل می‌شوند. اتصال این آنتی ‌بادی‌ها نشان دهنده شناسایی یک ماده آلرژی زا بوده و سلول‌های آلرژی را فعال می‌نماید. این سلول‌ها ماده ‌ای به نام هیستامین آزاد می‌کنند. هیستامین ماده شیمیایی است که باعث ایجاد کهیر، آب‌ریزش بینی، عطسه و خارش می‌شود. بسته به این که در کجای بدن واکنش اتفاق می‌افتد، علائم متفاوتی بروز می‌کند.

تب یونجه یا آلرژی فصلی

تب یونجه که به آن آلرژی فصلی و رینیت آلرژیک نیز گفته می‌شود باعث عطسه، خارش، گرفتگی بینی و آب‌ریزش بینی در هنگام تنفس مواد آلرژی زا می‌شود. قرمز و خارشی شدن چشم‌ها ( ورم ملتحمه آلرژی) نیز ممکن است اتفاق بیفتد. زمان و شدت بروز علائم بستگی به مواجهه با مواد آلرژی زایی دارد که چنین واکنش‌هایی را به دنبال داشته است. مثلاً افرادی که به گرده گلها آلرژی دارند، در فصل بهار علائم شان تشدید می‌شود اما افرادی که دچار آلرژی به گیاهان پاییزی هستند در فصل پاییز علائم شان بروز می‌کند. درصورتی‌که گرفتگی بینی خیلی شدید باشد، ممکن است منجر به رینوسینوزیت شود که در آن مایعات و فشار در سینوس‌ها افزایش یافته و باعث ناراحتی و درد و احتمال عفونت می‌شود. به ویژه در افرادی که دچار ضعف ایمنی هستند این وضعیت می‌تواند مشکل ‌ساز شود چرا که مشخص کردن این که آیا مشکلات سینوس در اثر عفونت، آلرژی یا ترکیبی از هر دو ایجاد شده است دشوار خواهد بود.

کنترل علائم آلرژی فصلی

تا حد امکان از مواجهه با مواد آلرژی زا مانند مایت غبار خانگی، کپک یا شوره حیوانات دوری کنید.
آنتی ‌هیستامین خوراکی غیر آرام ‌بخش مصرف کنید. ستیرازین، فگزافنیدین یا لوراتادین، بنادریل (دیفن هیدرامین) یا هیدروکسی زین از جمله داروهای آنتی‌ هیستامین متداول مورد استفاده هستند اما بعد از مصرف این داروها دچار خواب ‌آلودگی می‌شوید پس این داروها را باید با احتیاط مصرف کنید.
در موارد شدیدتر بخصوص در گرفتگی بینی می‌توانید داروهای استروئیدی بینی استفاده کنید.
تزریق آمپول ( ایمنی درمانی) نیز یکی از روشهای درمانی است.

آسم آلرژیک

آسم آلرژیک یک وضعیت مزمن آلرژی در ریه ‌ها است. افرادی که دچار آسم و آلرژی هستند، پس از استنشاق چیزهایی که به آنها آلرژی دارند از جمله گرده گیاهان یا کپک دچار مشکلات تنفسی مانند خس‌ خس، تنگی ‌نفس و سرفه می‌شود. تغییرات دما، سیگار، بوهای شدید و مواد غیر آلرژی زا نیز می‌توانند باعث تحریک علائم شوند. معمولاً آسم بر اساس علائم و تست عملکرد ریه که در آن عملکرد مسیرهای هوایی با کامپیوتر ارزیابی می‌شود، تشخیص داده می‌شود. آسم یک بیماری مزمن است که مستلزم مدیریت مادام ‌العمر می باشد. درمان آسم شامل درمان‌هایی مانند آلبوترول برای اتساع مسیرهای هوایی باریک شده است که موجب برطرف‌ شدن فوری علائم می‌شود. برای بیشتر بیماران بسته به شدت و دفعات علائم، مصرف روزانه استروئیدهای استنشاقی و داروهای دیگر برای پیشگیری از بروز علائم و کنترل بیماری لازم است.

برای بیمارانی که دچار نقص ایمنی شناخته شده یا مشکوک هستند، حمله‌های آسم بخصوص حمله‌هایی که همراه با تب دیده می‌شود، ممکن است با سینه پهلو (ذات ‌الریه) اشتباه گرفته شود. بنابراین تمییز بین حمله آسم و سینه پهلو بسیار مهم است چرا که درمان این دو مشکل کاملاً متفاوت می‌باشد.

آلرژی غذایی

آلرژی‌های غذایی حاصل واکنش سیستم ایمنی به برخی غذاها است. علائم آلرژی غذایی معمولاً ظرف چند دقیقه تا چند ساعت پس از صرف غذایی که فرد به آن آلرژی دارد، بروز می‌کند. علائم آلرژی غذایی می‌تواند شامل کهیر ( که مشابه گزیدگی پشه است)، گُر گرفتگی و خارش پوست، استفراغ، اسهال و دل درد باشد. در موارد شدید دشواری تنفس، احساس بسته شدن مسیر گلو، کاهش شدید فشار خون و از هوش رفتن نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

آلرژی‌های غذایی با اجتناب از غذاهای آلرژی زا درمان می‌شوند. در موارد واکنش آنافیلاکسی تزریق اپی‌نفرین لازم است.

عدم تحمل غذایی

عدم تحمل غذایی ارتباطی با سیستم ایمنی ندارد و معمولاً خطری برای فرد ایجاد نمی‌کند. یکی از شایع‌ترین موارد آن عدم تحمل لاکتوز است که در آن کمبود آنزیم تجزیه ‌کننده قند لاکتوز  موجود در شیر (آنزیم لاکتاز) باعث کرامپ شکم و اسهال می‌شود. این علایم پس از مصرف محصولات لبنی ایجاد می‌شود. بیماری سلیاک که در آن فرد پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن مانند گندم دچار علایم گوارشی می‌شود، یک بیماری ایمنی مربوط به گندم است و ارتباطی با آلرژی غذایی ندارد.

اگزما

اگزما یا درماتیت آتوپیک یک التهاب مزمن پوستی است که گاهی اوقات با مواجهه با مواد آلرژی زا در محیط یا غذای مصرفی بخصوص در کودکان تشدید می‌شود. مشکل اصلی‌ اگزما معمولاً تجزیه سد پوستی و فعال شدن سیستم ایمنی در پوست است که منجر به التهاب همراه با خارش شدید می‌شود. عملکرد سد پوستی شامل حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از نفوذ باکتری‌ها و مواد آلرژی زا است. از بین رفتن این سد منجر به خشکی پوست و افزایش احتمال عفونت می‌شود. در کنار هم قرار گرفتن زمینه ژنتیکی و فاکتورهای محیطی در کودکی نقش مهمی در ابتلا به اگزما ایفا می‌کند.

درمان اگزما مستلزم حفظ سلامت سد پوستی است که این کار با حمام کردن مکرر پوست، استفاده از مرطوب کننده برای حفظ رطوبت و جلوگیری از نفوذ مواد نامناسب و استفاده از استروئیدهای موضعی یا داروهای دیگر برای کاهش واکنش سیستم ایمنی در پوست انجام می‌شود. در برخی از بیماران که دچار نقص سیستم ایمنی اولیه هستند، باکتری‌های موجود در پوست می‌تواند علایم را تشدید نمایند و اغلب آنتی ‌بیوتیک‌های موضعی و خوراکی باید استفاده شود. به علاوه بسیاری از موارد به استفاده از عامل سفید کننده در آب وان حمام یا آب کلره استخر پاسخ میدهند چرا که باکتری‌های بد موجود در پوست از بین می‌روند.

آلرژی‌های دارویی و عدم تحمل دارو

آلرژی‌های دارویی و عدم تحمل دارو در افرادی که دچار نقص ایمنی هستند بسیار متداول‌تر است چرا که آنها بیشتر در معرض داروها قرار دارند. به طور کلی هر چه افراد بیشتر در معرض انواع مختلف داروها قرار بگیرند احتمال ابتلا به آلرژی دارویی یا عدم تحمل دارو بیشتر می‌شود. واکنش به داروها لزوماً به معنی آلرژی داشتن فرد نیست بلکه فرد باید بیشتر مراقب باشد تا از واکنش‌های جدی اجتناب شود.

در این مورد هم مشابه آلرژی‌های غذایی بسیاری از واکنش‌ها آلرژی حقیقی ناشی از IgE نیست. با این حال این واکنش‌ها ممکن است شدید بوده و باید خیلی جدی گرفته شود. ارزیابی کامل واکنشهای پیشین بسیار مهم است تا اطمینان حاصل شود که از مصرف دارویی که احتمال خطر دارد پرهیز می‌شود و در عین حال بی‌دلیل مصرف دارو محدود نشود. در برخی از بیمارانی که به داروها واکنش آلرژی نشان می‌دهند بخصوص در مورد داروهای آنتی ‌بیوتیک، می‌توان موقتاً بیماران را حساسیت‌ زدایی کرد تا بتوانند در موقعیت‌های خطرناک داروهای حیاتی را مصرف نمایند.

تشخیص بیماری‌ها و آلرژی‌های نقص ایمنی اولیه

تشخیص آلرژی بخصوص در صورت زمینه نقص ایمنی کار دشواری است. متداول‌ترین آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص آلرژی شامل تست خراش پوستی و آزمایش خون برای بررسی IgE مختص ماده آلرژی زا است. تست خراش پوستی شامل یک قطره ماده آلرژی زا و برداشتن نمونه کوچکی از سطح پوست می‌باشد. واکنش مثبت منجر به چیزی شبیه به کهیر می‌شود. آزمایش خون می‌تواند نشان دهد آیا خون فرد حاوی IgE که به ماده آلرژی زای مورد نظر واکنش نشان میدهد می باشد یا خیر. اعتبار نتایج بسته به ماده آلرژی زای مورد آزمایش متفاوت است (مواد آلرژی زای غذایی بیشترین دقت را نشان می‌دهند).

با این حال به خصوص در شرایطی که میزان IgE بالاست، و در شرایطی که فرد دچار نقص ایمنی باشد گاهی اوقات تفسیر نتایج دشوار است. تست آلرژی در افراد مبتلا به نقص ایمنی اولیه نباید بدون کمک فردی که مرتباً از بیمار مراقبت می‌کند و آلرژی او را می‌شناسد، تفسیر شود. برخی از موارد نقص ایمنی اولیه بیشتر با مشکلات آلرژی‌ همراه هستند. این موارد عبارتند از سندرم ازدیاد IgE و سندرم IPEX.

سندرم اومن (Omenn) - این سندرم در اثر همان جهش ژنتیکی که منجر به نقص ایمنی مرکب  شدید (Severe Combined Immune Deficiency) می‌شود اتفاق می‌افتد. با این حال به دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نشده است، تعدادی از سلول‌های T و B نشت می‌کنند و منجر به تورم گره های لنفاوی، کبد و طحال شده و منجر به جوش‌های پوستی از فرق سر تا نوک پا میشود که ظاهری مشابه اگزما دارد. میزان IgE این بیماران خیلی بالا است و ائوزینوفیل زیادی دارند. با این حال به غذا یا چیز خاصی آلرژی ندارند چرا که سلولهای T و B آنها قادر نیستند واکنش خاصی ایجاد کنند.

سندرم ازدیاد IgE - این سندرم مجموعه‌ ای از نقایص ایمنی است که با میزان بسیار زیاد IgE مشخص می‌شود. این بیماران مستعد عفونت‌های جدی هستند. شناخته ‌شده‌ ترین و مشخص‌ترین مورد این وضعیت، سندرم ازدیاد IgE اتوزومی غالب است که در اثر جهش STAT3  و سندرم ازدیاد IgE اتوزومی مغلوب که در اثر نقص DOCK8 ایجاد میشود. همه افرادی که IgE زیاد دارند دچار سندرم ازدیاد IgE نیستند. بسیاری از افرادی که اگزما یا آلرژی دارند، ممکن است IgE زیادی داشته باشند (هزاران تا دهها هزار) اما هیچ علائم دیگری نداشته باشند. افرادی که سندرم ازدیاد IgE اتوزومی غالب دارند، مجموعه علائمی نشان میدهند که شامل آبسه های استافیلوکوکی، سینه پهلو، عفونتهای قارچی پوست، آسان بودن شکستگی استخوان، انعطاف پذیری بسیار زیاد مفاصل و نیفتادن دندانها در کودکی می باشد. افرادی که دچار نقص DOCK8  هستند نه تنها عفونتهای باکتریایی را تجربه میکنند، بلکه چندین عفونت ویروسی به خصوص در پوست، اگزمای بسیار شدید، آلرژی به غذاها و افزایش خطر شماری از سرطانها را نیز تجربه میکنند.

سندرم اختلال ایمنی- پلی اندوکرینوپاتی- انتروپاتی وابسته به X (immunodysregulation polyendocrinopathy enteropathy X-linked) که به اختصار به آن ایپکس IPEX گفته میشود یک سندرم نقص ایمنی، بیماری پوستی، اندوکرین و گوارشی است که الگوی وابسته به ایکس ارثی دارد. پسران مبتلا به این وضعیت اگزمای شدید و میزان بالای IgE و آلرژی را تجربه میکنند.