اسهال و استفراغ درکودکان

آیا اسهال و استفراغ در کودکان خطرناک است؟

استفراغ (بالا آمدن محتویات معده) و اسهال ( دفع مکرر مدفوع آبکی) می‌تواند وضعیتی خطرناک باشد چرا که باعث بی‌آبی بدن می‌شود. بی آبی (دهیدراته) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن مایعات زیادی از دست می‌دهد. اسهال و استفراغ در کودکان و سال‌ خوردگان سریع ‌تر از گروه‌های سنی دیگر دچار بی ‌آبی بدن می‌شوند اما بی ‌آبی در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد.

 چه عواملی باعث اسهال و استفراغ می‌شوند؟

 اسهال و استفراغ در اثر عوامل زیادی از جمله ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها، برخی داروها یا برخی بیماری‌ها ممکن است اتفاق بیفتد. غذاهایی که گوارش آنها سخت است ( مانند غذاهایی که قند زیادی دارند) و غذاهایی که خوب پخته نشده ( گوشت نیم پز یا خام) می‌توانند باعث اسهال و استفراغ شوند.

روش‌های درمان اسهال و استفراغ چیست؟

 پیش از هر چیز باید جلوی بی آبی یا دهیدراته شدن بدن را بگیرید چرا که میتواند وضعیتی خطرناک و مهلک باشد. هر کسی زمانی در زندگی خود ممکن است دچار اسهال و استفراغ شده و بخش زیادی از مایعات بدن را از دست بدهد. در چنین شرایطی اقدامات زیر لازم است:

در شیرخواران: در صورتی که کودک شما از شیر مادر تغذیه می‌کند، به تغذیه او ادامه بدهید. شیر مادر حاوی مایعات و الکترولیت‌های مورد نیاز برای پیشگیری از بی آبی بدن نوزاد می‌باشد. ممکن است پزشک از شما بخواهد محلول او آر اس به او بدهید. اگر کودک شیر خشک مصرف می‌کنند، در چنین شرایطی شیر خشک او را به انواع بدون لاکتوز تغییر دهید. ممکن است لاکتوز اسهال کودک را بدتر کند. همچنین ممکن است پزشک توصیه کند به مدت 12 تا 24 ساعت به جای شیر خشک به کودک او آر اس بدهید و سپس دوباره تغذیه از شیر خشک را ادامه دهید.

 در کودکان کم سن و نوپا: به کودک او آر اس که حاوی ترکیب مناسبی از نمک، قند، پتاسیم و مواد مغذی دیگر برای کمک به جبران مایعات از دست رفته بدن می‌باشد، بدهید. در کودکان بالای یک سال ممکن است مصرف سوپ شفاف، نوشابه شفاف بدون گاز یا آب  میوه حاوی 50% آب به پیشگیری از بی آب شدن بدن در شرایط اسهال و استفراغ مفید باشد. نباید به کودک نوشیدنی‌های گازدار و آب خالص بدهید. آب به ‌تنهایی حاوی نمک و مواد مغذی لازم برای برطرف‌ شدن بی آبی یا جلوگیری از آن نمی‌باشد. نوشیدنی‌های گازدار معمولاً قند زیادی دارند و ممکن است معده کودک را تحریک نمایند.

 در بزرگسالان: بزرگسالان برای جبران مایعات از دست رفته ناشی از اسهال و استفراغ، باید حداقل هشت لیوان آب در روز مصرف کنند. همچنین سالمندان نیاز به مصرف او آر اس دارند تا مایعات از دست رفته جبران شود.

او آر اس چیست؟

او آر اس که مخفف عبارت oral rehydration solution می‌باشد روش بسیار خوبی برای جایگزینی مایعات و مواد مغذی است که از طریق اسهال و استفراغ از بدن خارج شده است. مصرف او آر اس در کودکان، نوزادان و بزرگسالان بی‌خطر و مطمئن است. او آر اس در چند شکل مختلف ممکن است وجود داشته باشد از جمله پودری که باید با آب ترکیب شود، محلول آماده و پاپسیکل یخ‌زده.

برای مصرف او آر اس در شرایط استفراغ، ابتدا با مقدار کم شروع کنید ( مثلاً یک قاشق چای‌خوری در هر دقیقه). اگر فرد قادر است چیزی بنوشد، به تدریج آن را افزایش دهید. در صورتی که فرد پس از مصرف او آر اس، استفراغ می‌کند 30 تا 60 دقیقه پس از آخرین باری که استفراغ کرده است صبر کنید. سپس به او چند قطره او آر اس بدهید. توجه داشته باشید این که بیمار هر چند دقیقه مقدار کمی محلول بخورد بهتر از این است یک مرتبه مقدار زیادی بنوشد. هنگامی که استفراغ فرد متوقف شد، می‌توانید میزان محلول را بیشتر کنید و علاوه بر آن کمی آب گوشت شفاف به او بدهید. به خاطر داشته باشید در صورتی که  او آر اس در مقادیر کم مصرف شود کمتر  احتمال دارد باعث آشفتگی معده شود. در صورتی که فرد هنوز اسهال دارد اما استفراغ نمی‌کند، می‌تواند او آر اس و مایعات دیگر را در صورت نیاز مصرف نماید. باید به خاطر داشته باشید بیمار چه مقدار مایعات نوشیده است. می‌توانید برای تحت نظر گرفتن میزان مایعاتی که به او می‌دهید، از قاشق یا قطره ‌چکان برای پیمانه استفاده کنید.

آیا برای متوقف کردن اسهال و استفراغ باید دارو مصرف شود؟

احتمالاً پاسخ این سؤال منفی است. اسهال و استفراغ معمولاً مدتی طول می‌کشد. در صورتی که علت اسهال و استفراغ، عفونت باشد در واقع بدن با روش اسهال و استفراغ، عفونت و مواد آلوده را از بدن دفع مینماید. مصرف دارو برای متوقف ساختن استفراغ و اسهال ممکن است در سیستم بدن و دفع عفونت اختلال ایجاد کند. مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک نیز معمولاً لازم نیست. در صورتی که احساس میکنید کودک شما نیاز به دارو دارد، حتماً با پزشک مشورت کنید.

عوارض و پیامدهای اسهال و استفراغ

معمولاً زمانی که علائم و نشانه‌های دهیدراته شدن بدن نمایان می‌شود، به این معنی است که بدن مدتی است که بی آب شده است. اگر متوجه هر یک از علایم بی آبی بدن شدید، بخصوص در مورد نوزادان، کودکان و سالمندان به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که بی آبی شدید است، ممکن است به تزریق مایعات در رگ نیاز باشد.

علائم بی آبی یا دهیدراته شدن بدن

• کم شدن ادرار یا تیره شدن رنگ آن

• کاهش دفعات ادرار نسبت به همیشه ( در مورد نوزادان هنگامی که کمتر از شش پوشک در روز خیس می‌کند و در مورد کودکان بزرگ ‌تر هنگامی که هشت ساعت از آخرین ادرار او گذشته است)

• تشنگی ( نوزادان ممکن است با گریه کردن، بهانه‌ گیری و تمایل شدید به نوشیدن تشنگی خود را نشان دهند)

• تحریک ‌پذیری

• کاهش اشتها نسبت به همیشه

• کاهش وزن

• خشکی دهان

• عدم تولید اشک هنگام گریه کردن

• در نوزادان کوچک‌ تر از 18 ماه ممکن است نقاط نرم فرو رفته در روی سر آنها ایجاد شود

• پوست خاصیت کشانی و انعطاف‌پذیری همیشگی خود را از دست میدهد 

• خواب ‌آلودگی

در صورت بروز اسهال و استفراغ در کودکان، چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

 در صورتی که به نظر می‌رسد اسهال و استفراغ رو به ‌بهبودی نیست یا در صورتی که فردی که اسهال یا استفراغ دارد مشمول موارد زیر می‌شود، به پزشک مراجعه کنید:

• کمتر از شش ماه سن دارد

• بیشتر از شش ماه سن دارد اما دچار تب بالای 38.5 درجه سلسیوس نیز هست 

• علائم دهیدراته که در بالا به آنها اشاره شد ، نشان می‌دهد

• بیش از هشت ساعت است که استفراغ دارد یا استفراغ او با شدت زیادی اتفاق می‌افتد

• در مدفوع او خون دیده شده است

• در استفراغ او خون دیده شده است

• هشت ساعت از آخرین ادرار کردن او می‌گذرد

• ممکن است چیزی بلعیده باشد که سمی بوده است

• دچار سفتی گردن یا سردرد شدید شده است

• به شکل غیر طبیعی خواب ‌آلوده یا بی‌حال است

• بیش از دو ساعت است که دل درد دارد