رفلاکس چیست؟
رفلاکس معده اتفاق می‌افتد که شیری که کودک بلعیده است، از طریق مری به بالا بازمی گردد. اصطلاح کامل پزشکی آن رفلاکس معده به مری (gastro-oesophageal reflux) نام دارد. رفلاکس تنها یکی از دلایل نیاز شدید به استفاده از پیش‌بند در نوزادان است. هم کودکانی که شیر خشک مصرف میکنند و هم کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، ممکن است دچار رفلاکس شوند.
اسید موجود در معده به گوارش شیر کمک میکند. این ترکیب شیر و اسید در معده ممکن است از معده بالا زده و برای کودک ناراحتی ایجاد کند. اگر تا کنون سوزش معده داشته اید می توانید تصور کنید کودکتان چه احساس سوزشی را تحمل می نماید.
رفلاکس ممکن است وضعیتی ناراحت کننده باشد اما در کودکان طبیعی است و معمولاً نشانگر هیچ بیماری نمی باشد. حداقل 40 درصد از کودکان دچار رفلاکس می شوند و 5 درصد از این افراد 6 دوره رفلاکس (و یا بیشتر) را در روز تجربه می کنند. رفلاکس مشکل موقتی است که معمولا با تکامل دستگاه گوارش کودک بهبود می یابد.
با این حال درصد کمی از کودکان دچار رفلاکس شدید، سخت و یا مداوم هستند که به آن بیماری رفلاکس معده به مری گفته می شود.
چه عواملی باعث رفلاکس معده می شود؟
مری لوله ای است که معده را به دهان متصل میکند. دریچه معده شامل یک عضلة حلقوی شکل است که هنگام بلع شیر، باز می‌شود تا شیر از طریق آن وارد معده شود. سپس عضله بسته می‌شود تا محتویات معده به بالا باز نگردد. در نوزادی این حلقه عضلانی هنوز در حال رشد و تکامل است، به همین علت ممکن است همیشه به درستی عمل نکند.
بنابراین هنگامی که شکم کودک پر باشد، محتوای شیر و اسید معده از این عضله عبور کرده و وارد حلق یا دهان کودک می‌شود و ناراحتی ایجاد میکند. گاهی اوقات ممکن است شما متوجه این مسئله نشوید چرا که کودک دوباره شیر بالا آمده را قورت می‌دهد یا ممکن است در دهان نگه دارد. به این وضعیت "رفلاکس خاموش" گفته می‌شود.
فراموش نکنید معده کودک بسیار کوچک است بنابراین ممکن است نتواند شیر زیادی بخورد مگر آنکه بخشی از آن را بالا بیاورد. هنگامی که کودک تازه متولد می‌شود، معده او تنها به اندازه یک فندق است. در روز سوم تولد اندازه معده کودک به اندازه یک گردو می‌شود. در روز دهم تولد، اندازه معده او تقریباً به اندازه یک تخم مرغ است.
به مرور زمان دریچه عضلانی معده قوی‌تر می‌شود و از طرفی ظرفیت معده نیز بیشتر می‌شود بنابراین با این تغییرات رفلاکس برطرف می‌گردد. 90% از کودکانی که دچار رفلاکس هستند، پیش از پایان یک سال پیش خود به خود خوب می‌شوند.
اما گاهی اوقات رفلاکس معده مربوط به وضعیت دیگری است که باعث کندی عملکرد گوارش می‌شود. در این موارد غذا به مدت طولانی‌تری در معده می‌ماند. این وضعیت می‌تواند منجر به عدم تحمل شیر گاو و یا آلرژی به شیر شود. در چنین مواردی باید با متخصص اطفال صحبت کنید.
از کجا بدانیم کودک رفلاکس دارد؟
ممکن است کودک مقداری از شیر خورده شده را بالا بیاورد یا گاهی پس از غذا خوردن استفراغ کند. همچنین ممکن است سکسکه یا سرفه کند. این وضعیت طبیعی است به شرطی که کودک نیز حال خوبی داشته باشد. در چنین شرایطی جای نگرانی نیست و کافی است همیشه پیش‌بند کودک را ببندید.
چگونه می‌توان از رفلاکس معده کودک پیشگیری کرد؟
اگر رفلاکس خفیف باشد و کودک هنوز می‌تواند خوب شیر بخورد بدون اینکه دچار مشکل شود ، این توصیه‌ها می‌تواند مفید باشد :
- هنگام شیر دادن کودک در حالت صاف و نشسته قرار داشته باشد.
- پس از هر مرتبه شیر خوردن، به مدت 20 تا 30 دقیقه کودک را صاف بنشانید.
- بهتر است تعداد وعده های غذایی کودک را افزایش داده و حجم هر وعده را کاهش دهید.
- اگر کودک با شیشه شیر می‌خورد، هر دو الی سه دقیقه یک بار در حین شیر خوردن آروغ او را بگیرید. دقت کنید سوراخ پستانک سر شیشه، بزرگ نباشد. در صورتی که سوراخ سر شیشه شیر بزرگ باشد، باعث می‌شود شیر خیلی سریع و با حجم زیاد وارد دهان کودک شود.
- همچنین هنگام خوابیدن، سر کودک را کمی بالاتر قرار دهید اما توجه داشته باشید شیب زیر سر او ملایم باشد. کودک را باید به پشت بخوابانید.
- افزایش غلظت شیر با کمک غلاتی مانند برنج می‌تواند در کاهش علائم رفلاکس مفید باشد اما پیش از این کار حتماً با متخصص اطفال مشورت کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک گاهی به مقدار خیلی کم شیر بالا می‌آورد جای نگرانی نیست. اما در موارد زیر به طرف به متخصص اطفال مراجعه کنید:
- کودک رفلاکس مکرر دارد
- کودک در حین شیر خوردن یا پس از آن تحریک پذیر و بهانه گیر شده یافته یا گریه میکند و دل درد دارد
- استفراغ کودک سبز یا زرد رنگ است یا خون در آن مشاهده شده است. خون در استفراغ شبیه قهوه ساییده شده دیده می‌شود
- کودک از شیر خوردن امتناع میکند اما انگشت خود یا پستانک را می‌مکد
- به نظر می‌رسد گلو یا شکم کودک زخم شده است
- کودک وزن‌گیری مناسب ندارد
درمان رفلاکس در کودکان
اگر رفلاکس کودک شدید باشد، ممکن است موارد زیر توصیه شود:
قطع مصرف شیر گاو- علائم آلرژی به شیر گاو یا عدم تحمل شیر بسیار مشابه علائم رفلاکس است.
مشخص شده است در 30 درصد از موارد، کودکانی که رفلاکس شدید دارند به شیر گاو آلرژی دارند.
در صورتی که کودک از شیر مادر تغذیه می کند، مادر باید از مصرف محصولات لبنی مانند ماست و پنیر و شیر گاو، اجتناب نماید. اگر کودک از شیر خشک تغذیه میکند، در مورد مصرف شیر خشکهای غیر آلرژی زا (هیپوآلرژن) با پزشک صحبت کنید.
مصرف آنتی اسید - داروهای ضد اسید یا آنتی اسید به خنثی سازی اسید معده کودک کمک میکنند بنابراین بالا آمدن محتویات معده دیگر برای کودک چندان دردناک نیست. ممکن است آنتی اسید همراه با آلژینات تجویز شود که کمک میکند محتویات معده در داخل معده باقی بماند.
اگر کودک را از شیر خود تغذیه می کنید، می توانید شیر خود را بدوشید و داروی ضد اسید را به آن اضافه کنید. همچنین میتوانید دارو را به آب جوشیده سرد شده و یا به شیر خشک اضافه کنید. اگر مطمئن نیستید چه مقدار داروی ضد اسید می توانید برای کودک استفاده کنید حتما از پزشک سوال کنید.
افزایش غلظت شیر- در گذشته بسیاری از پزشکان برای درمان رفلاکس توصیه می کردند به مدت دو هفته شیر را غلیظ تر کنید یا از شیر خشک از پیش غلظت یافته استفاده کنید. شواهد زیادی وجود ندارد که تاثیر این درمان را نشان دهد به همین علت امروزه زیاد از این روش استفاده نمی شود. اما در هر صورت می توانید با اجازه پزشک این روش را امتحان کنید. موادی که برای افزایش غلظت شیر استفاده می شوند با تجویز پزشک قابل تهیه هستند. هرگز بدون اجازه پزشک چنین کاری انجام ندهید.
والدین چه کاری می توانند انجام دهند؟
مراقب کودکی که دائما غذا شیر می آورد باشید که توان خود را از دست ندهد. کار رسیدگی به کودکی که زیاد استفراغ می کنند ممکن است خسته کننده باشد. استفراغ کودک ممکن است بر روی لباس شما، فرش و مبل بریزد و احساس کنید دائما بوی شیر ترشیده می دهید. به خاطر داشته باشید رفلاکس در کودکان وضعیتی بسیار شایع است و همه والدین این دوران را پشت سر می گذارند.
لباسهایی برای کودک بخرید که به راحتی شسته شوند و تعداد زیادی لباس ذخیره همیشه همراه خود داشته باشید تا به محض کثیف شدن لباس او، بتوانید آن را عوض کنید. سعی کنید همیشه بر روی یک مبل کودک خود را در آغوش بگیرید و روی آن مبل را کامل با ملحفه بپوشانید. بر روی صندلی کودک کاور قابل شستشو بکشید. بیشتر لباسهای رنگ روشن انتخاب کنید که استفراغ شیر بر روی آن خیلی مشخص نباشد.
دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی