اسهال و استفراغ در کودکان از جمله بیماری های شایع در سنین زیر 5 سال می باشد که جدا از علت به وجود آورنده ی آن نیاز به اقدامات درمانی و مراقبت های خاص خود دارد در مقاله زیر به برخی از نکاتی که در روند بهبودی بیماری و کنترل آن کمک می کند به طور فهرست وار اشاره خواهیم داشت.
نکات ضروری در برخورد با اسهال و استفراغ در کودکان
بیماری اسهال و استفراغ به عنوان یکی از شایع ترین بیماری های کودکان بخصوص کودکان زیر پنج سال همواره باعث نگرانی والدین بوده و جدا از علت به وجود آورنده ی آن نیاز به بررسی دقیق و درمان مناسب با سن کودک و جلوگیری از عوارض ثانویه دارد که در رأس آن کم آبی بدن و اختلالات آب و املاح می باشد.
هرچند کنترل عوارض ناشی از این بیماری به سهولت ممکن پذیر می باشد ولی اقدام به موقع و کافی برای بیمار شرط اصلی این مهم می باشد.در برخی موارد بسیار نادر کودکان مبتلا به اسهال و استفراغ دچار عوارض خارج از دستگاه گوارش می شوند که هر چند این عوارض بسیار نادرند اما نیازمند مداخلات پزشکی طولانی مدت و خاص هستند که به عنوان مثال از سندرم گیلن باره و مسمومیت های ناشی از باکتری ایجاد کننده سم بوتولیسم (موجود در کنسروها بخصوص لوبیا، باقالا و گوشت یا ماهی نمک سود شده) می توان نام برد. گذشته از موارد خاص شایع ترین علل ایجاد بیماری ویروس های گوارشی، باکتری ها و سموم تولید شده توسط آنها می باشد.
قبل از ذکر نکات ضروری در برخورد با این بیماری لازم است به دو نکته در خصوص این بیماری اشاره نمایم:
اول آنکه اصطلاح اسهال ناشی از دندان درآوردن جنبه ی علمی ندارد و علت شیوع بیشتر این بیماری هنگام دندان درآوردن کودک به علت دستکاری کودک و به دهان بردن اشیاً و دست آلوده به خاطر خارش لثه ها و درد ناشی از بیرون زدن دندان می باشد لذا در هنگام دندان درآوردن اگر کودک دچار اسهال و استفراغ گردد مانند سایر مواقع نیاز به بررسی و درمان مناسب خواهد داشت و تاخیر در شروع درمان ممکن است باعث کم آبی شدید بدن و ایجاد حساسیت ثانویه به لاکتوز)
قند موجود در شیر) در کودک گردد.
دوم آنکه هنگام مسافرت چه داخل کشور و چه خارج کشور کودکان در معرض ابتلای بیشتر به بیماری می باشند که طبق پروتکل های سازمان بهداشت جهانی می توان با استفاده از داروهای پیشگیری کننده و مصرف پروبیوتیک ها از ابتلای به آن کاست.
در زیر به نکات مشترک و ضروری در برخورد با کودک مبتلا به صورت خلاصه و فهرست وار اشاره خواهیم داشت.
1. درمان اسهال و استفراغ ترکیبی از درمان دارویی، رژیم غذایی و در صورت لزوم درمان تزریقی و گاه نیازمند مراقبت در بیمارستان می باشد که در طول درمان لازم است در هر مرحله از درمان هر گاه ایجاب نمایید از درمان های تکمیلی نیز استفاده نمود و مراجعه به پزشک و دریافت داروی خوراکی در منزل نباید این اطمینان را در والدین ایجاد نماید که نیاز به بررسی بیشتر و استفاده از درمان های مکمل منتفی است و هر گاه وضعیت بیمار در طول درمان تغییر نماید لازم است پزشک کودک را در جریان بگذارید تا در صورت لزوم کودک مجدد مورد معاینه قرار گیرد.
2. علایم خطر در کودک مبتلا مانند بی حالی شدید، استفراغ های مکرر، از دست دادن توان مکیدن سینه، عدم وجود اشک هنگام گریه کردن و مخاط خشک دهان یا فرورفتگی ملاج کودک و تب همراه اسهال و یا طولانی شدن اسهال با یا بدون وجود خون در مدفوع باید سریعاً به اطلاع پزشک معالج رسانده شود.
3. رعایت رژیم اسهالی در کودک مبتلا جزئی از روند درمانی و لازم الاجرا می باشد و عدم تغذیه ی مناسب در طول درمان باعث ایجاد عوارض کوتاه یا طولانی مدت و گاه غیر قابل جبران می گردد.
4. در خصوص شیرخوارانی که فقط از شیر مادر تغذیه می شوند تداوم شیردهی با فواصل کم و دفعات زیاد و خوراندن مقدار مناسب آب جوشیده خنک توصیه می شود.
5. در خصوص کودکانی که همزمان از شیر مادر و شیر خشک تغذیه می شوند تداوم و افزایش دفعات شیردهی از سینه و ادامه مصرف شیر خشک ترجیحاً رقیق شده و بدون لاکتوز باید مدنظر باشد.
6. استفاده از چای کم رنگ مخلوط با نبات و عرق نعناع همراه با ماست یا دوغ در کنترل درد شکم در کودکان بزرگتر بجای استفاده از مسکن های شیمیایی مانند دیسیکلومین ارجح و بی خطر تر می باشد.
7. در هنگام بیماری بخصوص با بروز علایم کم آبی بدن بهترین نوشیدنی در کودکان محلول خنک او آر اس و یا دوغ خنک بدون گاز و ترجیحاً حاوی نعناع و پروبیوتیک می باشد و از دادن نوشابه، آبمیوه های صنعتی و شیر پاستوریزه خودداری نمایید.
8. رژیم غذایی پر کالری و مناسب مانند کته و ماست همراه ماهیجه گوسفندی و یا سینه مرغ خوب پخته شده با کمی روغن زیتون و شوید، پوره ی سیب زمینی و هویج، سیب پوست کنده و موز (بهتر است کال یا اصطلاحاً سبز باشد) و بیسکویت ونان تست توصیه می شود.
9. در صورتی که اسهال بخصوص در شیرخواران بیش از 5 روز به طول انجامد وهمراه سوختگی بدن در ناحیه ی پوشک باشد لازم است جهت بررسی از نظر ایجاد حساسیت به قند موجود در شیر (لاکتوز) پزشک کودک را درجریان قرار دهید.
10. بروز هرگونه علامت دال بر ضعف عضلانی، شلی اندام تحتانی و یا اختلال در بلع یا بستن چشم ها و یا عدم تعادل در راه رفتن بخصوص در کودکان 2 تا 5 سال از موارد اورژانس دربیماری می باشد و لازم است هرچه سریع تر پزشک کودک را درجریان گذارید یا به مراکز بهداشتی و درمانی در دسترس مراجعه نمایید.
در ادامه ی مقالات دکتر بهروز مقدادی به بررسی بیشتر بیماری های کودکان می پردازیم.