در مورد کودکانی که نسبت به همسالان خود از قد کوتاه تری برخوردارند اقدامات تشخیصی و درمانی مناسب و به هنگام از اهمیت خاصی از نظر پاسخ دهی به درمان، کاهش عوارض دارویی و هزینه های درمانی برخوردار می باشند در این قسمت از مقالات مربوط به اختلال کوتاهی قد در کودکان به اقدامات تشخیصی اولیه و لازم جهت تعیین نوع اختلال خواهیم پرداخت.
در برخورد با کودکانی که دچار کوتاهی قد هستند، تعیین نوع اختلال (ژنتیکی، هورمونی یا سرشتی) و میزان درگیری نقش بسزایی در تصمیم گیری صحیح و زودهنگام و به تبع آن کاهش مصرف دارو و عوارض ناشی از آن و پاسخ دهی مناسب تر و کاهش هزینه های درمان خواهد داشت.
در برخورد با کودکان دچار کوتاهی قد اولین اقدام تعیین سن تقویمی، سن قدی و سن استخوانی کودک می باشد و با داشتن این یافته ها و بررسی منحنی های انترومتروپی کودک، می توان در خصوص تخمین قد نهایی کودک و اقدامات تشخیصی و درمانی مورد نیاز تصمیم گیری نمود. تعیین سن تقویمی با در نظر گرفتن اطلاعات مربوط به تاریخ تولد کودک و به سادگی صورت می پذیرد و در واقع همان سن کودک می باشد. ولی برای تعیین سن قدی کودک نیاز به بررسی منحنی های انترومتروپی سازگار با نژاد و جثه و قد والدین می باشد که توسط پزشک و معمولاً با استفاده از نرم افزارهای خاص و در مطب یا کلینیک قابل انجام می باشدو جهت تعیین سن استخوانی نیاز به عکسبرداری از مچ و کف دست کودک خواهیم داشت که در مراکز رادیولوژی و با درخواست پزشک صورت می پذیرد و کمک بسیار شایان توجهی در ارزیابی اولیه جهت تعیین نوع اختلال، شدت واقعی آن و میزان باز بودن صفحات رشد استخوانی می کند و جزو اولین اقدامات تشخیصی در این خصوص به شمار می آید. بعد از داشتن هر سه فاکتور سن تقویمی، قدی و استخوانی پزشک قادر خواهد بود نوع اختلال را تعیین نماید و در صورتی که اختلال هورمونی یا متابولیکی مورد شک قرار گیرد با آزمایشات مربوطه اقدام به بررسی اختصاصی نماید. از زمره شایع ترین علل هورمونی به کم کاری تیرویید و کمبود هورمون رشد باید اشاره نمود که با آزمایش بروی نمونه ی خون رد یا تایید می گردد.
این آزمایشات در بررسی علل هورمونی بسیار کمک کننده و در مواردی که علل هورمونی مورد شک باشند ضروری و لازم الاجرا می باشند. اندازه گیری هورمون تیرویید آسان تر و کم هزینه تر بوده و در تمام آزمایشگاه ها انجام می پذیرد ولی اندازه گیری هورمون رشد که اساس و پایه ی بررسی های مربوط به اختلال کوتاهی قد غیر ژنتیک و غیر سرشتی می باشد،کاری سخت تر، زمان بر و پر هزینه نسبت به سایر آزمایشات می باشد و در برخی آزمایشگاه ها قابل انجام می باشد. جهت آزمایش هورمون رشد کودک باید 8 تا 10 ساعت ناشتا باشد و اندازه گیری میزان هورمون در 5 مرحله و در مدت 2 ساعت در آزمایشگاه و با خوراندن داروی محرک هورمون انجام می پذیرد لذا در صورتی که کودک کاندید انجام آن باشد اطلاع از نحوه ی انجام و مدت زمان اختصاص داده شده جهت انجام آزمایش باید مد نظر والدین باشد. توجه به این نکته ضروری است که از آنجا که کمبود هورمون رشد یکی از شایعترین علل کوتاهی قد هورمونی در کودکان می باشد و با شروع علایم بلوغ جنسی در کودک شانس درمان به علت بسته شدن صفحات رشد استخوانی به شدت کاهش میابد انجام صحیح و به موقع آزمایش تعیین سطح هورمون از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد و سختی آزمایش نباید مانع انجام به موقع آن گردد. اندازه گیری سطح خونی سایر فاکتورهای موثر در رشد قدی مانند میزان روی، ویتامین دی، منیزیوم و فاکتور رشد انسولینی همزمان با بررسی های اولیه لازم و جزو آزمایشاتی است که باید درخواست گردد.
با داشتن اطلاعات ذکر شده در اغلب موارد پزشک به راحتی می تواند نوع اختلال، شدت درگیری و اقدامات درمانی لازم را در بیمار تعیین نماید و در درصد کمی از کودکان نیاز به آزمایشات تکمیلی ژنتیک و متابولیک خواهند بود.
دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی