یبوست چیست؟
زمانی که مدفوع کودک خیلی سفت است و دفعات اجابت مزاج او کمتر از حد همیشگی اوست گفته میشود کودک یبوست دارد. یبوست در کودکان یکی از شایعترین مشکلات دستگاه گوارش است.
علائم یبوست در کودکان شامل موارد زیر است:
- کاهش تعداد دفع مدفوع نسبت به همیشه: یبوست اغلب به اجابت مزاج کمتر از سه مرتبه در هفته گفته می شود. تعداد دفع مدفوع ممکن است در هر کودک متفاوت باشد اما تغییر در الگوی همیشگی آن به معنی احتمال بروز مشکل است.
- دفع مدفوع سفت و گاهی اوقات بزرگ
- سخت یا دردناک شدن دفع مدفوع
چه عواملی منجر به یبوست در کودکان می شوند؟
هنگامی که روده بزرگ آب بیش از حد از مواد دفعی جذب می کند، مدفوع سفت و خشک می شود. در حالت طبیعی غذایی که می خوریم به تدریج در روده بزرگ حرکت می کند و آب آن همزمان جذب می شود و در عین حال مواد باقی مانده غذا به مدفوع تبدیل می شود. هنگامی که مدفوع به راست روده می رسد، بیشتر آب آن جذب شده است و مدفوع جامد شکل گرفته است.
اگر کودک یبوست دارد، حرکات عضله های روده بزرگ او کندتر از حد معمول است. این باعث م یشود مدفوع به کندی در روده حرکت کند در نتیجه آب زیادی از آن گرفته شده و مدفوع بسیار خشک و سفت می شود.
پس از این که کودک دچار یبوست شد، مشکل بدتر می شود. مدفوع خشک و سفت به این معنی است که دفع آن نیز سخت و گاهی دردناک است. بنابراین کودک ممکن است به خاطر درد آن، ترجیح بدهد مدفوع خود را نگه دارد و توالت نرود. این باعث می شود. وضعیت بدتر شود. به مرور زمان روده بزرگ به وجود مدفوع در آن حساسیت نشان نمی دهد و اعلام نیاز به دفع نمی کند.
دلایل مختلفی برای یبوست گرفتن کودک وجود دارد. برخی از شایعترین عوامل یبوست در کودکان عبارتند از:
- غذا: خوردن زیاد غذاهای پرچرب و کم فیبر مانند غذاهای فست فودی، سرخ کردنی و نوشیدنی های گاز دار منجر به یبوست می شوند. همچنین اگر کودک آب و مایعات کافی نخورد دچار یبوست می شود. ایجاد تغییر در رژیم غذایی مثلا تغییر از تغذیه از شیر مادر به شیر خشک یا شروغ غذای جامد می تواند موجب یبوست شود.
- عدم تحرک و ورزش: کودکانی که زیاد تلویزیون تماشا می کنند یا بازی های کامپیوتری انجام می دهند تحرک کافی ندارند. تحرک و ورزش به گوارش بهتر غذا در روده ها کمک می کند.
- مشکلات روحی احساسی: کودک ممکن است از رفتن به توالت عمومی امتناع کند و ترجیح بدهد مدفوع خود را نگه دارد در نتیجه دچار یبوست می شود. همچنین زمان آموزش توالت رفتن و از پوشک گرفتن کودک ممکن است برای بسیاری از کودکان دوران سختی بوده و موقتاً باعث یبوست شود. احساس استرس به خاطر مدرسه، دوستان یا خانواده می تواند یبوست به دنبال داشته باشد. همچنین کشمکش های خانوادگی می تواند باعث شود کودک از عمد از توالت رفتن امتناع کند.
- سرگرم بازی بودن: برخی کودکان به سیگنال های بدن برای اجابت مزاج، توجه نمی کنند. مثلاً هنگامی که کودک در حال بازی است تمایلی به توالت رفتن ندارد. همچنین کودکانی که به تازگی به مدرسه می روند ممکن است در ابتدا دچار یبوست شوند چون در زمان احساس نیاز به دفع، به توالت نمی روند.
- مشکلات پزشکی: در موارد نادر یبوست ممکن است در اثر مشکلات فیزیکی به وجود بیاید مانند مشکلات روده یا مقعد، مشکلات دستگاه عصبی مانند فلج مغزی، مشکلات اندوکرین مانند کم کاری غده تیروئید و مصرف برخی داروها مانند مکمل های آهن، برخی داروهای ضد افسردگی و داروهای تخدیری مانند کدوئین.
علائم یبوست در کودکان چیست؟
اگر چه علائم یبوست در هر کودکی ممکن است کمی متفاوت باشد اما به طور کلی علائم ممکن است به صورت زیر بروز کند:
- دفع مدفوع خشک و سفت
- عدم اجابت مزاج تا چند روز
- نفخ، درد شکم یا دل پیچه
- عدم احساس گرسنگی
نشانه های دفع مدفوع سفت مانند به هم ساییدن دندان ها، جمع کردن پاها، فشردن دو نیمه باسن به هم، سرخ شدن صورت
مالیده شدن مدفوع نرم یا کمی مایع به شورت کودک
علایم یبوست ممکن است شبیه مشکلات پزشکی دیگر باشد بنابراین برای تشخیص کودک را نزد متخصص اطفال ببرید.
تشخیص یبوست چگونه است؟
پزشک علائم کودک و سابقه پزشکی او را میپرسد و کودک را معاینه می کند. بر اساس سن کودک ممکن است سوالات زیبر پرسیده شوند:
کودک در هنگام اولین دفع خود در چه سنی بود؟
کودک چند وقت یک بار دفع دارد؟
آیا کودک در هنگام مدفوع کردن، درد احساس می کند؟
آیا اخیرا کودک را از پوشک گرفته اید؟
به کودک چه غذاهایی می دهید؟
آیا اخیرا اتفاق استرس زایی در خانه رخ داده است؟
کودک چند وقت یک بار در شلوار خود مدفوع می کند؟
اگر پزشک احساس کند ممکن است مشکلی وجود داشته باشد، ممکن است برخی از آزمایش های زیر را تجویز نماید:
- معاینه مقعد با انگشت: پزشک در حالی که دستکش پوشیده و دستکش را با ژل روان کننده آغشته کرده است، انگشت خود را وارد راست روده کودک می کند تا ببیند آیا چیز عجیبی در آن وجود دارد یا نه.
- عکس پرتوی ایکس از شکم: این کار برای بررسی میزان وجود مدفوع در روده بزرگ است.
- بلع باریوم: عکس پرتوی ایکس از راست روده و روده بزرگ و بخشی از روده کوچک گرفته می شود. اما پیش از عکس، محلول حاوی باریوم به کودک داده می شود. باریوم اعضاء را می پوشاند و باعث می شود در عکس پرتوی ایکس واضح در دیده شود. باریوم از طریق لوله ای از مقعد وارد راست روده کودک می شود (به صورت شیاف استفاده می شود). سپس عکس پرتوی ایکس گرفته می شود تا مشخص شود تنگی یا انسداد یا مشکل دیگری در روده ها وجود دارد یا نه.
- مانومتری آنورکتال (تست نوار مقعد): در این آزمایش، قدرت عضله های مقعد و واکنش عصب ها بررسی می شود. همچنین توانایی درک احساس پری راست روده و نیاز به دفع ارزیابی می شود. در این آزمایش مشخص می شود عضله ها برای اجابت مزاج خوب با هم کار می کنند یا نه.
- نمونه برداری از مقعد: ممکن است لازم باشد برای بررسی بیشتر، نمونه ای از سلولهای راست روده برداشته شود تا در آزمایشگاه در زیر میکروسکوپ بررسی شود.
- سیگموئیدوسکوپی: در این روش بخش داخلی روده بزرگ بررسی می شود. این کار به پزشک کمک می کند علت درد شکم، اسهال، یبوست، زایده های غیر طبیعی و خونریزی مقعدی را دریابد. شلنگ کوتاه انعطاف پذیری که در سر آن لامپ کوچکی وجود دارد از مقعد وارد راست روده می شود. از طریق لوله هوا به روده ها دمیده می شود تا باد کند و داخل آن خوب دیده شود.
- بررسی سرعت حرکت روده: در این آزمایش مشخص می شود غذا با چه سرعتی در روده ها حرکت می کند. کودک قرص یا کپسول حاوی مواد نشانگر کوچکی را میبلعد. این مواد را می توان در عکس پرتوی ایکس به خوبی مشاهده کرد بنابراین حرکت آنها در روده قابل مشاهده است. کودک تا چند باید رژیم غذایی پر فیبر مصرف نماید. عکس پرتوی ایکس سه تا هفت روز پس از مصرف قرص، گرفته می شود و نشان می دهد قرص در کجای روده قرار دارد.
- کلونوسکوپی: در کلونوسکوپی تمامی طول روده بزرگ با شلنک باریک انعطاف پذیری که از مقعد وارد روده می شود بررسی می گردد. در این روش می توان هر گونه زایده، ورم، سرخ شدگی، زخم یا خونریزی در روده را مشاهده کرد. در کلونوسکوپی در صورت لزوم می توان نمونه برداری کرد .
- بررسی نمونه در آزمایشگاه: برای بررسی بیماری هایی مانند سلیاک، عفونت ادراری، مشکلات تیروئید، مشکلات متابولیک و وضعیت خون ممکن است نمونه خون یا ادرار گرفته شده و در آزمایشگاه بررسی شود.
درمان یبوست در کودکان چگونه است؟
درمان بستگی به علائم، سن و وضعیت سلامت عمومی کودک و همچنین شدت یبوست دارد. به طور کلی درمانهای متداول شامل تغییر عادات غذایی و سبک زندگی هستند:
- تغییر غذا
اغلب ایجاد تغییراتی در عادات غذایی کودک به برطرف شدن یبوست کمک می کند. فیبر بیشتری به کودک بدهید. میوه ها و سبزیجات زیادی در طول روز به کودک بدهید. سعی کنید بیشتر از کیک ها و نان های تهیه شده با آرد کامل (حاوی سبوس) استفاده کنید. اگر غلات صبحانه به کودک می دهید، غلات کامل بخرید. از جایگزینهای گوشت مانند تخمه و مغزهای درختی (مانند کره بادام زمینی، کره گردو و غیره) استفاده کنید.
- کودک را تشویق کنید آب و مایعات بیشتری بخورد.
مصرف غذاهای کم ارزش مانند فست فودها و ساندویچ ها را کاهش دهید و به جای آن میان وعده های سالم جایگزین کنید.
نوشیدنی های حاوی کافئین مانند نوشابه، قهوه و چای را محدود کنید.
مصرف شیر را طبق دستور پزشک محدود کنید.
برنامه غذایی کودک را منظم کنید. صبحانه را به موقع به کودک بدهید تا فرصت اجابت مزاج در خانه را داشته باشد و مجبور نباشد با عجله به مدرسه و سر کلاس برود.
کودک را به تحرک و ورزش ترغیب کنید
ورزش کردن به حرکات روده و گوارش بهتر کمک می کند. کسانی که زیاد تحرک ندارند اغلب دچار یبوست می شوند. کودک را بیرون ببرید تا بیشتر فعالیت کند.
- آداب توالت رفتن را به کودک بیاموزید
کودک را به توالت رفتن زیاد، ترغیب کنید. کودک باید حداقل دو بار در روز به مدت ده دقیقه در توالت بنشیند. ترجیحا این کار پس از غذا خوردن انجام شود. اگر کودک به اندازه کافی توالت نمیرود، از او عصبانی نشوید. از سیستم پاداش برای جالبتر کردن توالت رفتن استفاده کنید. از سیستم پاداش ستاره دادن برای نشان دادن پیشرفت کودک استفاده کنید تا بیشتر تشویق شود.
در برخی موارد ممکن است این کارها کمکی نکنند، در این صورت با پزشک همکاری کنید تا علت آن مشخص شود. ممکن است پزشک توصیه میکند از ملین یا مسهل یا شیاف استفاده کنید. تنها در صورت تجویز پزشک از این مواد استفاده کنید و هرگز بدون مشورت با پزشک، چنین کاری نکنید.
عوارض یبوست چیست؟
مدفوع سفت باعث تحریک یا پارگی آستر مقعد و ایجاد شقاق میشود. این باعث میشود دفع برای کودک درد ایجاد کند در نتیجه از رفتن به توالت پرهیز کند. همین به نوبه خود باعث بدتر شدن یبوست می شود.
چگونه از یبوست میتوان پیشگیری کرد؟
به وضعیت مدفوع کردن کودک توجه داشته باشید. اطلاعات کافی کسب کنید تا متوجه شوید در چه مواقعی معمولا کودکان دچار یبوست می شوند. مثلا نوزادانی که شروع به خوردن غذاهای جامد می کنند، ممکن است دچار یبوست شوند چون فیبر کافی در رژیم غذایی جدید خود ندارند. در این صورت می توانید با اضافه کردن فیبر به غذای کودک مثلاً پوره سبزیجات یا میوه ها، محتوای فیبر دریافتی او را بیشتر کنید.
همچنین کودکان در زمانی که آنها را از پوشک می گیرید و باید یاد بگیرند به توالت بروند، اغلب دچار یبوست می شوند. ممکن است کودک به جای توالت رفتن، مدفوع خود را نگه دارد و یبوست بگیرد.
مراقب باشید کودک آب و فیبر مورد نیاز را دریافت کند. مرتبا او را به توالت ببرید. از او بخواهید زمان کافی در توالت بماند. تحرک کودک را زیاد کنید و نگذارید مدت زمان طولانی کم تحرک بماند (مثل نشستن پای تلویزیون یا بازیهای کامپیوتری).
یبوست ممکن است کوتاه مدت (حاد) و یا بلند مدت (مزمن) باشد. کودکانی که بیماری های روده ای دارند ممکن است دچار یبوست مزمن باشند. اما در بیشتر موارد یبوست کوتاه مدت است.
اگر کودک شما یبوست مزمن دارد مشکل را با کمک پزشک حل کنید.
در چه صورت باید کودک را به پزشک نشان دهم؟
- اگر یبوست او بیشتر از دو هفته طول کشیده است
- به علت یبوست نمی تواند فعالیتهای طبیعی روزمره را انجام دهد
- با زور زدن معمولی نمیتواند مدفوع را دفع کند
- مدفوع یا مایعی از مقعدش نشت میکند
- بریدگی های کوچک دردناک در پوست اطراف مقعدش ایجاد شده است
- رگهای راست روده او قرمز و متورم شده اند (بواسیر)
- تب، دل درد یا استفراغ دارد