یکی از سخت ترین تجربه ها برای والدین، مشاهده درد کودک است. اگر کودک دچار سندروم روده تحریک پذیر (آی بی اس IBS) که به آن روده عصبی هم می گویند و یا درد شکم غیر پاتولوژیک، باشد ممکن است والدین احساس کنند هیچ کنترلی بر اوضاع ندارند و تنها باید درد و اذیت شدن کودک را ببینند و تحمل کنند، بدون آن که بتوانند کاری برای او انجام بدهند.
تحقیقات نشان می دهند کودکانی که دچار روده عصبی هستند کیفیت زندگیشان افت کرده و عملکرد تحصیلی آنها تحت تأثیر قرار میگیرد و حتی به خاطر مراجعات زیاد به پزشک، روزهای زیادی را باید از مدرسه مرخصی بگیرند. تاثیر سندروم روده تحریک پذیر بر یکی از فرزندان خانواده می‌تواند زندگی کل خانواده را در بر بگیرد. خوشبختانه در بسیاری از کودکان، این اختلال به مرور زمان بهبود می یابد و متاسفانه برای برخی دیگر، مشکلات گوارشی ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
معمولاً گفته میشود کودکان با دستورالعمل سندروم روده تحریک پذیر کنار نمی آیند و این موضوع زمانی که مربوط به والدین می شود بیشتر محرز می شود. در اینجا توصیه هایی ارائه شده است که به کودک مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر و والدین او کمک می کند تا مشکلات و ناراحتی های ناشی از بیماری کودک را کاهش داده و کیفیت زندگی کل خانواده را بهبود ببخشند.
والدین باید آگاهی بیشتری به دست بیاورند
اگر می خواهید به کودک خود به بهترین نحو کمک کنید باید ابتدا درک خوبی از مشکل او و عواملی که باعث ایجاد آن شده اند، پیدا کنید. سندروم روده تحریک پذیر یا روده عصبی بر خلاف بیماری های دیگر، هیچ آزمایش تشخیصی قاطعی ندارد که مشخص شود چه مشکلی عامل آن است. اگر چه علت مستقیم و اصلی این بیماری مشخص نیست اما برخی کسانی که دچار روده عصبی هستند، شکم آنها بیش از حد نرمال حساس است یعنی به تجربه درد در اندام های داخلی و حرکتهای روده حساس تر هستند و سرعت عملکرد روده برای آنها مناسب نیست.
چند نظریه به عنوان علت این مشکل مطرح شده است:
ممکن است مشکل از برقراری ارتباط بین روده و مغز باشد. ممکن است عدم توازن بین باکتری های روده عامل آن باشد و یا ممکن است التهاب میکروسکوپی باعث به وجود آمدن چنین مشکلی باشد.
افراد بزرگسال دچار روده عصبی که ارتباط پیوسته و مثبتی با پزشک خود دارند، معمولاً نتیجه بهتری از درمان می گیرند. بنابراین اگر با پزشک کودک همکاری می کنید و به او اطمینان دارید، احتمالا بهتر می توانید وضعیت کودک را مدیریت کنید. پزشکی انتخاب کنید که زمان کافی برای گوش دادن به صحبت های شما صرف می کند. مهمتر از آن این است که پزشکی انتخاب کنید که حرف های شما و وضعیت کودک را جدی می گیرد. اگر احساس میکنید دکتر، مشکل کودک را جدی نمی گیرد یا به آن بی توجه است پس احتمالاً پزشک خوبی برای کودک شما نخواهد بود. اگر توصیه های دکتر با شرایط کودک شما منطبق نیست، نگرانی‌های خود را با او مطرح کنید و یا به پزشک دیگری مراجعه کنید.
یادتان باشد باید انتظارات منطقی داشته باشید چرا که سندروم روده تحریک پذیر مشکلی نیست که به سرعت درمان شود بلکه باید به دنبال بهبودی تدریجی علائم و افزایش کیفیت زندگی کودک و فعالیت های روزمره او باشید.
به کودک خود آگاهی و آموزش بدهید
هنگامی که کودک متوجه میشود بدن او چگونه کار می کند و با چه کارهایی فرآیند گوارش او بهتر میشود، بیشتر می‌تواند بر این وضعیت غلبه کرده و به خود کمک کند. در مورد کودکان کوچکتر بهتر است با نشان دادن تصاویر یا فیلم های ساده موضوع را توضیح بدهید. در مورد کودکان بزرگ تر و نوجوانان می توانید توضیحات کامل تر و جزئی‌تر بدهید. به کودک کمک کنید بداند چگونه بدن او می‌تواند بهتر کار کند و چه چیزهایی برای او مفید هستند.
عادت های خوب و درست برای اجابت مزاج را در کودک نهادینه کنید
کودکان کم سن معمولاً از انجام دادن کارهایی که آنها را از بازی دور میکند مانند حمام رفتن، مسواک زدن و توالت رفتن سر باز می‌زنند. کودکان بزرگتر ممکن است از رفتن به توالت های عمومی در مدرسه پرهیز کنند یا صبح ها به موقع بیدار نشوند که فرصت کافی برای صرف زمان در توالت داشته باشند. شما می توانید با توضیح دادن در مورد فرآیند حرکات روده و اجابت مزاج و تشویق آنها به عادات درست، این رفتارها را در آنها نهادینه کنید تا بهتر به بدن خود کمک کنند.
کودکانی که علائم اصلی آنها یبوست است، باید یاد بگیرند به نشانه های بدن خود که به آنها می‌گوید آماده تخلیه مدفوع است، توجه کنند و این علائم را بشناسند. به آنها کمک کنید با ریتم و نظم بدن خود آشنا شوند.
کودکانی که در اثر سندروم روده تحریک پذیر دچار اسهال و نیاز به دفع اضطراری می شوند باید با مهارت های ایجاد آرامش به کاهش اضطراب که ممکن است انقباضات روده را تشدید نماید کمک کنند و حس اضطرار در دفع را کاهش دهند.
به درد کودک بها بدهید
صرفاً به این دلیل که در عکس برداری از بدن کودک مشکلی دیده نمی شود به این معنی نیست که کودک واقعا درد نمی کشد. هر تلاشی برای کم اهمیت نشان دادن درد او احتمالاً نتیجه ی معکوس می دهد و باعث می شود اضطراب کودک بیشتر شود چون احساس می کند شما توجهی به درد او ندارید. اضطراب بیشتر باعث حساسیت بیشتر کودک به درد میشود.
در زمانی که کودک دل درد دارد، راه هایی برای پشتیبانی او پیشنهاد کنید. همچنین روش هایی برای خود آرام سازی به او یاد بدهید.
در مورد کودکان کوچکتر، عروسک مورد علاقه یا متکای دوست داشتنی او را بدهید تا در آغوش بگیرد. برای کودکان بزرگتر ممکن است گوش دادن به موسیقی مورد علاقه یا پرت کردن حواس با فیلم یا صحبت کردن با دوستان ممکن است رویکرد خوبی برای مدیریت درد باشد.
برای کودکان کوچک تر می توانید روشهایی به کار بگیرید مانند صحبت کردن در مورد عروسک ها یا حیوانات مورد علاقه و این که آنها چگونه می توانند به بهتر شدن او کمک کنند. در مورد کودکان بزرگتر پرسش خود را مستقیماً مطرح کنید که فکر می کنند چه روش هایی به آنها کمک می کند بهتر باشند.
به ارتباط بین علائم روده عصبی و غذا ها توجه کنید
تا کنون نقش مهمی از برنامه غذایی بر روده عصبی در کودکان در تحقیقات دیده نشده است به خصوص در مورد درد شکم. با این حال برخی توصیه های کلی میتوانند به بهبودی علائم کمک کنند:
- هر بار که علائم گوارشی کودک شروع می شود، بنویسید پیش از آن کودک چه غذایی مصرف کرده است تا در صورتی که مشکلی در تحمل لاکتوز لبنیات یا جذب فروکتوز وجود دارد، مشخص شود.
- معمولا پرهیز از غذاهای زیر به کاهش علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان کمک می کند:
- از شیرین کننده های مصنوعی که انتهای کلمه آنها اُل (ol) وجود دارد پرهیز شود
- کافئین
- غذاهای چرب و سرخ شده
- غذاهای نفخ دار
اگر کودک اسهال دارد، او را تشویق کنید وعده های کم حجم تر در طول روز بخورد تا از شدید شدن انقباضات روده جلوگیری شود. اگر کودک بیشتر دچار یبوست میشود، او را تشویق کنید به خصوص صبحها وعده های غذایی اصلی پرحجم داشته باشد تا به حرکات روده اش کمک شود.
اگر لازم است، فیبر بیشتری به او بدهید اما افزایش فیبر غذا را به تدریج شروع کنید. برای این که بدانید کودک در روز چند گرم فیبر باید مصرف کند، 5 را به عدد سن او اضافه کنید. فیبر به افزایش حجم مدفوع کمک میکند بنابراین هم برای اسهال مفید است و هم برای نرم کردن مدفوع در یبوست. با این حال بسیاری از منابع فیبر، نفخ ایجاد میکنند و ممکن است علائم را بدتر کنند. به تدریج افزایش فیبر به غذا را انجام دهید تا بدن بتواند خود را با آن تنظیم کند.
در مورد رژیم غذایی محدودیت کربوهیدرات که به low-FODMAP شناخته میشود، با پزشک صحبت کنید. چند هفته باید این غذاها از برنامه کودک حذف شوند و سپس این گروه کربوهیدرات دوباره به برنامه غذایی کودک، اضافه میشوند تا مشخص شود بدن کودک چگونه به آن واکنش نشان میدهد. بهتر است این کار تحت نظر متخصص تغذیه صورت بگیرد.
یادتان باشد پیش از ایجاد هر گونه تغییر بزرگ در برنامه غذایی کودک، حتما موضوع را با متخصص اصفال در میان بگذارید تا مطمئن شوید این کار ضرری برای سلامتی او نداشته باشد.
درمان های ذهن و روان
تحقیقات نشان داده اند برخی انواع روان درمانی تاثیر مثبتی بر علائم سندرم روده تحریک پذیر دارند. اگر کودک دوره های دل درد دارد ممکن است هیپنوتیزم درمانی به او کمک کند. اگر کودک اضطراب زیادی دارد و فکر میکنید این اضطراب باعث تشدید علائم او میشود، ممکن است درمان رفتاری شناختی برای او سودمند باشد.
با مسئولان مدرسه کودک صحبت کنید
یکی از دلسرد کننده ترین جنبه های سندرم روده تحریک پذیر در کودکان، تداخل این وضعیت با کارهای مربوط به درس و کلاس است. ممکن است تاثیر این بیماری بر مراجعات پیاپی به پزشک و نرفتن به مدرسه بر تحصیل او تاثیر بگذارد. در بسیاری از کودکان علائم صبحها بدتر میشود پس گاهی اوقات ممکن است لازم باشد کودک دیرتر به مدرسه برود. در موارد شدید ممکن است آموزش در خانه گزینه بهتری باشد.
برای اینکه مطمئن شوید نیازهای آموزشی کودک به خوبی براورده میشود، باید با معلمهای مدرسه او صحبت کنید. ابزارهای مختلف کمک تحصیلی میتوانند در تکمیل آموزش مفید باشند.
به واسطه بیماری کودک، به کودکان دیگر خود کم توجه نباشید
نباید مشکل یک کودک بر بقیه اعضای خانواده تاثیر بگذارد. زندگی با خواهر یا برادری که درگیر بیماری است و همه توجه والدین را به خود جلب میکند سختی های خاص خود را دارد. برنامه های تفریحی که برای کودکان در نظر گرفته میشود، غذاهایی که والدین برای کودکان آماده میکنند و بسیاری از جنبه های دیگر زندگی خواهر یا برادرهای کودک بیمار، تحت تاثیر قرار میگیرد پس تا جایی که میتوانید باید کاری کنید که زندگی برای فرزندان دیگرتان سخت نشود. به همه فرزندان خود توجه داشته باشید، حتی ممکن است کودک سالم برای دریافت توجه بیشتر شروع به واکنش هایی مانند تمارض کند.
اگر چه زندگی های امروزی شلوغ است و سخت درگیر هستید اما باید سعی کنید زمانی را به خود و فرزندانتان اختصاص بدهید. هنگامی که با آنها تنها هستید سعی کنید آنها را به حرف بیاورید تا در مورد احساسات خود نسبت به خواهر یا برادر دچار سندرم روده تحریک پذیر شان صحبت کنند. بیان احساسات و گوش دادن و اهمیت دادن والدین کمک زیادی به بهتر شدن حال روحی کودک میکند.
برای بسیاری از کودکان، به زبان آوردن احساسات کار سختی است. در مورد کودکان کم سن میتوانید از عروسک ها برای کمک به بیان احساساتشان استفاده کنید. مثلا ممکن است هنگامی که از او میخواهید عروسکهای خود را به شما معرفی کند، کودک عروسک خود را نشان داده و بگوید: "خرسی از داداشی متنفره." در مورد کودکان بزرگتر تنها کافیست پای صحبت هایشان بنشینید و دوستانه از او بخواهید احساساتش را بگوید. مثلا زمانی که به خاطر برادر / خواهر بیمارش برنامه پارک رفتن را تعطیل کرده اید، به او فرصت بدهید احساس دلخوری اش را بیان کند.
پرسیدن نظر و ایده های فرزندان برای پیدا کرده راه حل های مورد رضایت آنها قدم خوبی در جهت نزدیکی ارتباطهای بین اعضای خانواده است.
بین زندگی خود، فرزند و خانواده تان تعادل برقرار کنید
داشتن کودک بیمار وضعیتی استرس زا است. باید حواستان باشد نیازهای خود را فراموش نکنید. با پیدا کردن راههایی برای تازه و شاداب شدن روح و روان خود، بهتر میتوانید به خانواده تان کمک کنید. هر چه بهتر مراقب خود باشید توانایی بیشتری در مراقبت از دیگران دارید.
دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی
گردآوری و ترجمه دکتر بهروز مقدادی