عدم تحمل لاکتوز (شیر) در کودکان

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

عدم تحمل لاکتوز به وضعیتی گفته میشود که بدن فرد آنزیمی به نام لاکتاز تولید نمیکند (یا به مقدار کافی تولید نمیکند) بنابراین نمیتواند قند موجود در شیر و سایر لبنیات (به نام لاکتوز) را گوارش کند. لاکتاز در حالت طبیعی توسط سلولهای آستر روده کوچک تولید میشوند و در آنجا لاکتوز را به ماده ای تبدیل میکنند که بتواند در خون جذب شود. عدم وجود لاکتاز باعث میشود لاکتوز گوارش نشده و علائم آزار دهنده ای برای فرد ایجاد شود.

در برخی نژادها این وضعیت بیشتر شیوع دارد:

- نژاد امریکایی – افریقایی، امریکایی – مکزیکی، بومیان امریکا و افراد امریکایی – آسیایی

- عدم تحمل لاکتوز در شمال اروپا کمترین شیوع را دارد.

چه عواملی باعث عدم تحمل لاکتوز میشوند؟

آسیب ها یا بیماری های گوارشی در روده کوچک میتوانند میزان تولید آنزیم لاکتاز را کاهش دهند که همین امر علت متداول عدم تحمل لاکتوز در کودکان کم سن است.

علائم عدم تحمل لاکتوز چیست؟

موارد زیر شایع ترین علائم عدم تحمل لاکتوز است اما علائم از فردی به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد. علائم متداول عدم تحمل لاکتوز که حدود 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از صرف غذای حاوی لاکتوز شروع میشود به صورت زیر است:

• تهوع
• دل درد
• نفخ
• احساس باد شکم
• اسهال

شدت علائم بسته به میزان لاکتوز مصرف شده و میزان عدم تحمل لاکتوز متغیر است. علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است مشابه مشکلات پزشکی دیگری به نظر برسد. بنابراین برای تشخیص حتما باید کودک را به متخصص اطفال نشان دهید.

* برای تماس با دکتر بهروز مقدادی 74471111-021 را شماره گیری کرده و سپس کد 7243 را وارد نمایید. (توضیحات بیشتر در پروفایل دکتر مقدادی در سامانه رسا )

تشخیص عدم تحمل لاکتوز چگونه است؟

متداولترین آزمایش های تشخیص عدم تحمل لاکتوز که به صورت سرپایی انجام میشود، شامل اندازه گیری میزان جذب لاکتوز در دستگاه گوارش است.

آزمایش عدم تحمل لاکتوز: این آزمایش جذب لاکتوز در دستگاه گوارش را اندازه گیری میکند. پس از چند ساعت ناشتا محلول حاوی لاکتوز به بیمار داده میشود. سپس مدفوع او در 24 ساعت آینده مورد آزمایش قرار میگیرد. لاکتوز گوارش نشده که توسط باکتریهای روده بزرگ تخمیر میشود اسید لاکتیک و اسیدهای چرب دیگر ایجاد میکند که در نمونه مدفوع قابل شناسایی است. همچنین میزان گلوکز در نتیجه عدم جذب لاکتوز نسبت به حالت طبیعی متفاوت خواهد بود. 

تست هیدروژن: در تست هیدروژن یا تست تنفسی هیدروژن یک محلول حاوی لاکتوز فراوان به بیمار داده میشود. سپس تنفس او در فواصل مشخصی در دستگاهی ارزیابی و آنالیز میشود تا میزان هیدروژن آن مشخص شود. از آنجایی که لاکتوز گوارش نشده در روده بزرگ توسط باکتریها تخمیر میشود، گازهای مختلفی از آن ایجاد میشود که از جمله این گازها هیدروژن است. هنگامی که میزان هیدروژن موجود در تنفس فرد زیاد باشد به این معنیست که لاکتوز درست گوارش نشده است.

آزمایش اسیدیته مدفوع: در این آزمایش که در نوزادان و کودکان کم سن انجام میشود، میزان اسیدی بودن مدفوع اندازه گیری میشود. اسید لاکتریک و گلوکز که در اثر تخمیر لاکتوز گوارش نشده حاصل میشوند و اسیدهای چرب دیگر در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.

شکل- تصویر بالا فرایند عدم تحمل لاکتوز در روده را به صورت ساده نشان میدهد. دایره های قرمز رنگ لاکتوزهایی را نشان میدهند که تجزیه و گوارش نشده است، در نتیجه در اثر فعالیت باکتریها بر روی آنها گاز تولید شده است (به صورت حبابهای آبی رنگ در تصویر دیده میشود). 

بیشتر بخوانید: حساسیت به کازئین شیر

روش های درمان عدم تحمل لاکتوز

درمان اختصاصی عدم تحمل لاکتوز  را باید پزشک مشخص کند. به طور کلی درمان بر اساس موارد زیر تعیین میشود:

• سن کودک، وضعیت سلامتی و سابقه پزشکی او
• شدت بیماری
• تحمل برخی داروها یا درمانها در کودک
• انتظار مسیر بیماری در آینده
• ترجیحات شخصی والدین

اگر چه هیچ درمان قطعی برای ایجاد توانایی تولید لاکتاز در بدن وجود ندارد اما علائم بیماری را میتوان با محدود کردن رژیم غذایی حاوی لاکتوز کنترل کرد. به علاوه آنزیمهای لاکتاز که به صورت بدون نسخه قابل تهیه هستند ممکن است مفید باشند.

در سپتامبر سال 2006 آکادمی اطفال امریکا دستور العمل جدیدی برای درمان عدم تحمل لاکتوز منتشر شد. این دستور العمل مصرف غذاهای لبنی را به عنوان منبع مهم کلسیم برای رشد و حفظ استخوانها و همچنین دریافت مواد مغذی دیگر لازم برای رشد در کودکان و بزرگسالان تایید مینماید.

در گذشته توصیه میشد محصولات لبنی از رژیم غذایی فرد حذف شوند تا عدم تحمل لاکتوز درمان شود اما در دستور العمل جدید باید لبنیات امتحان شوند تا مشخص شود بیمار کدام محصولات را بهتر از بقیه میتواند تحمل کند.

اگر چه علائم عدم تحمل لاکتوز آزار دهنده و ناخوشایند است اما هیچ آسیبی به بدن نمیرساند. بنابراین محصولات لبنی را که علائم خفیف تر و قابل تحمل تری را ایجاد میکنند در برنامه غذایی باید داشته باشید تا از دریافت مقدار کافی کلسیم و مواد مغذی دیگر اطمینان حاصل کنید.

کودکانی که عدم تحمل لاکتوز دارند چگونه کلسیم کافی دریافت کنند؟

کلسیم یک ماده مغذی ضروری برای رشد و ترمیم استخوانها در تمام طول عمر و یک عامل پیشگیرانه از بیماریهای دیگر است. چون شیر و سایر محصولات لبنی منبع اصلی کلسیم هستند، والدین باید در مورد دریافت کلسیم کافی در کودکانی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند توجه کافی داشته باشند.

مقدار کلسیم توصیه شده روزانه بر اساس گروه سنی به صورت زیر است:

0 تا 6 ماهه: 200 میلی گرم
6 ماهه تا یک ساله: 260 میلی گرم
1 تا سه ساله: 700 میلی گرم
4 تا 8 ساله: 1000 میلی گرم
9 تا 18 ساله: 1300 میلی گرم

بسیاری از غذاهای غیر لبنی نیز حاوی کلسیم زیادی هستند

- سبزیجات سبز مانند برگ شلغم، برگ چغندر، بروکلی و کلم. اسفناج و ریواس در این فهرست اضافه نشده اند چرا که بدن نمیتواند محتوای کلسیم آنها را مورد استفاده قرار دهد. علت این است که این مواد حاوی اگزالات هستند که مانع جذب کلسیم میشود.

- ماهی های با استخوانهای نرم خوراکی مانند سالمون و ساردین

- ماست حاوی باکتریهای مفید ممکن است منبع خوبی برای کلسیم در افراد مبتلا به عدم تحمل گلوکز باشد. شواهد نشان میدهند که ماست های حاوی باکتری های مفید زنده (مانند پروبیوتیک) باعث تولید مقداری آنزیم لاکتاز برای گوارش میشود. پزشک اطفال ممکن است در صورت کمبود کلسیم کودک برای او مکمل کلسیم تجویز کند.

- ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است بنابراین رژیم غذایی کودک باید حاوی منابع ویتامین دی نیز باشد. از جمله منابع ویتامین دی تخم مرغ و جگر هستند. انستیتوی پزشکی توصیه میکند کودکان زیر یک سال باید 400 واحد بین المللی ویتامین دی و کودکان بالای یک سال 600 واحد بین المللی ویتامین دی دریافت کنند.