اطلاعات علمی در مورد کودکان قد کوتاه

عبارت قد کوتاهی (short stature) به این معنی است که قد فرد از قد متوسط افراد همسن، هم جنس، هم نژاد یا اعضای خانواده او خیلی کمتر است. اغلب اختلال در رشد با قد کوتاهی اشتباه گرفته میشود. اختلال رشد در صورت عدم درمان در طولانی مدت به قد کوتاهی منجر میشود. اختلال رشد یک مشکل پزشکی است در حالی که قد کوتاهی اغلب تفاوتی طبیعی محسوب میشود. 

قد کوتاهی ممکن است نشانه یک مشکل پزشکی باشد یا در سلامت کامل ایجاد شود. ارزیابی رشد در گذر زمان (نه فقط یک اندازه گیری) کلید حفظ سلامت کودک است. هر گونه انحراف از الگوی رشد مناسب پیشین (بر اساس پس زمینه ژنتیکی کودک) میتواند نشان دهنده بروز مشکل یا بیماری باشد. 

چه عواملی باعث کوتاه بودن قد کودکان میشوند؟ 

تمام عوامل کوتاهی قد در یکی از سه گروه کلی جای میگیرد: بیماریهالی مزمن مانند سوء تغذیه، قد کوتاهی خانوادگی و تاخیر سرشتی در رشد و تکامل. 

در سرتاسر دنیا سوء تغذیه شایعترن عامل اختلال رشد در کودکان است و معمولا با فقر و نامساعد بودن وضعیت مالی خانواده مرتبط است. کمبود مواد مغذی در کشورهای توسعه یافته بیشتر در نتیجه رژیم غذایی محدود است. اغلب وزن گیری ضعیف بیشتر از کوتاهی قد محسوس است. 

کودکانی که قد خانوادگی آنها کوتاه است معمولا سرعت رشد نرمال دارند (میزان رشد در طول زمان) و رشد استخوانها نیز در آنها طبیعی است یعنی سن استخوانی با سن تقویمی یکسان است. کودکانی که قد کوتاهی خانوادگی دارند، در سن طبیعی وارد دوران بلوغ میشوند و معمولا با رسیدن به حداکثر قد مورد انتظار (بر اساس قد والدین) رشد آنها کامل میشود. 

تاخیر رشد سرشتی عبارتی است که کودکان نرمال را توصیف میکند که نبست به سن خود کوتاه قد هستند اما میزان رشد در آنها طبیعی است. تاخیر رشد سرشتی با تاخیر سن استحوانی نسبت به سن تقویمی مشخص میشود اگر چه سرعت رشد نرمال است و پیش بینی قد او در بزرگسالی با الگوی خانوادگی او همخوانی دارد. کودکانی که تاخیر رشد سرشتی دارند اغلب "دیرشکوفا" خوانده میشوند. این کودکان غالبا یک خویشاوند نزدیک دچار تاخیر رشد سرشتی دارند. مثلا ممکن است خویشاوند دیرشکوفای کودک اولین قاعدگی خود را در سن بالای 15 سال تجربه کرده باشد. پسر دیرشکوفا ممکن است پس از 18 سالگی به حداکثر قد بزرگسالی خود رسیده باشد. 

اختلالات اندوکرین (غدد درون ریز) مانند کم کاری تیرووئید یا کمبود هورمون رشد اگر چه نادر است اما ممکن است عامل اختلال رشد کودک باشد. قد کوتاهی گاهی با بیماریهای ژنتیکی مانند جهش ژن SHOX ، سندرم داون یا سندرم ترنر مرتبط است. 

علائم قد کوتاهی در کودکان 

والدین کوتاه قد احتمال زیادی دارد که کودکان کوتاه قد داشته باشند. کودکانی که به واسطه کوتاه قدی خانواده کوتاه قد هستند، هیچ نشانه مرتبط با بیماریهایی که بر رشد تاثیر میگذارند ندارند. این کوکان جهش رشد نرمال دارند و در سن طبیعی وارد دوره بلوغ میشوند. معمولا حداکثر قد بزرگسالی آنها مشابه والدینشان است. 

کودکان دچار تاخیر رشد سرشتی هیچ بیماری ندارند اما دیرتر از همسن و سالان خود وارد دوره بلوغ میشوند. با این حال از آنجایی که مدت طولانی تری به رشد ادامه میدهند، در نهایت به قد بزرگسالی مشابه همکلاسی های خود میرسند که قدی نرمال بوده و قابل مقایسه با قد والدینشان است. 

برخی علائم ممکن است نشان دهند یک مشکل پزشکی عامل قد کوتاهی کودک شده است. علائم زیر باید توسط پزشک ارزیابی شوند: 

رشد کودک متوقف شده یا کمتر از حد مورد انتظار است (کمتر از 4 سانتیمتر یا 2 اینچ در سال در سن دبستان و پیش از بلوغ) 

کاهش وزن یا افزایش وزن بیش از 5 پوند ( 2.25 کیلو گرم در ماه) 

ضعف تغذیه یا کاهش اشتها 

تاخیر در بلوغ (عدم رشد سینه در سن 14 سالگی یا عدم لکه بینی قاعدگی در سن 15 سالگی در دختران و عدم رشد بیضه ها در سن 14 سالگی در پسران) . به خاطر داشته باشید رویش یا عدم رویش موهای ناحیه شرمگاهی علامت قابل اعتمادی برای رشد بلوغ نیست. 

چه زمانی برای قد کوتاهی کودک به پزشک مراجعه کنیم؟ 

در صورتی که کودک شما خیلی از کودکان دیگر همسن خود کوتاهتر است یا اگر سرعت رشد او کاهش یافته یا متوقف شده است او را به متخصص نشان دهید. 

معاینه و آزمایشهای لازم برای تشخیص قد کوتاهی در کودکان 

پزشک سابقه پزشکی کامل کودک را جویا میشود و معاینه فیزیکی کاملی انجام میدهد. در این معاینه قد، وزن، پاها و تنه کودک اندازه گیری میشود. ممکن است آزمایش خون انجام شود تا مشخص شود آیا کوتاهی قد به کمبود هورمون یا اختلال ژنتیکی مرتبط است یا نه. آزمایشهایی که ممکن است برای تشخیص عامل کوتاهی قد در کودک انجام شود به صورت زیر است: 

غربالگری هورمون رشد با آزمایش خون برای بررسی میزان فاکتور رشد شبه انسولین نوع 1 (IGF-1) و پروتئین اتصالی نوع 3 فاکتور رشد شبه انسولین (IGFBP-3). 

ارزیابی بیماریهای خونی با آزمایش کامل شمارش سلولهای خون 

بررسی یاحتمال کم کاری تیروئید با آزمایش تیروکسین کلی و هورمون تحریک تیروئید (TSH) 

رد احتمال سندرم ترنر (عامل شایع کوتاهی قد در دختران) با کاروتایپ برای شناسایی ناهنجاریهای کروموزومی 

رد احتمال جهش ژنی با آزمایش خون ساده و آنالیز دی ان ای 

پزشک ممکن است عکس پرتوی ایکس ساده از دست چپ کودک بگیرد تا سن استخوانی او را براورد کند. 

آزمایشهای دیگری ممکن است برای بررسی احتمال وجود تومور به عنوان عامل اختلال رشد، انجام شود. 

روشهای درمان قد کوتاهی در کودکان 

روش درمانی بستگی به دلیل قد کوتاهی دارد. در کودکانی که کوتاهی قد طبیعی است هیچ درمانی لازم نیست. باید والدین درک کنند که هورمون رشد در افزایش قد نهایی کودکان کوتاه قدی که کوتاهی آنها طبیعی است و عامل پزشکی ندارد، تاثیری ندارد. 

مصرف داروها 

درمان با دارو بستگی به علت کوتاهی قد دارد. درمان جایگزینی هورمون تیروئید روشی ساده و موثر در کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید است. درمان بازترکیب هورمون رشد انسانی برای برطرف کردن اختلال رشد ناشی از کمبود هورمون رشد کاملا موثر و مطمئن بوده و مورد تایید سازمانهای نظارتی قرار دارد. با این حال هورمون رشد برای کودکانی که کوتاهی قد در آنها طبیعی است تاثیری ندارد. هورمون رشد باید تحت مراقبت پزشک اطفال استفاده شود. 

عمل جراحی برای درمان قد کوتاهی 

انجام عمل جراحی بستگی به علت کوتاهی قد دارد. در صورتی که رشد تومور مغزی عامل کمبود هورمون رشد شده باشد عمل جراحی لازم است. 

مراجعات بعدی و پیگیری درمان 

پزشک باید بر الگوی رشد کودک نظارت داشته باشد. برای کودکان زیر سه سال باید هر سه ماه یک بار چکاپ انجام شده و قد و وزن اندازه گیری شود. برای کودکان بزرگتر اندازه گیری قد و وزن باید هر شش ماه یک بار صورت بگیرد. 

دورنمای کوتاهی قد در کودکان 

برای افرادی که کوتاه قدی در آنها طبیعی است در آینده وضعیت نرمال خواهد بود. در کودکانی که کمبود هورمون رشد وجود دارد درمان با جایگزینی هورمون رشد معمولا منجر به قد مشابه پتانسیل ژنتیکی میشود به شرطی که درمان پنج سال پیش از شروع بلوغ صورت گرفته باشد. 

https://www.emedicinehealth.com/growth_failure_in_children/article_em.htm#for_more_information

دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی