آیا بین بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن) و اوتیسم ارتباط وجود دارد؟

رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن در اوتیسم، موضوعی بحث برانگیز است و بیشتر پژوهشهای پزشکی فوایدی از آن گزارش نکرده اند. اما برخی والدین که این رژیم را برای کودکان اوتیسمی شان ادامه میدهند (به خصوص یک نوع این رژیم که در آن محصولات لبنی نیز حذف میشوند)، میگویند این رژیم به کودکشان کمک میکند. آیا علت مفید بودن برنامه غذایی بدون سلیاک در این کودکان ابتلای آنها به بیماری سلیاک است و سلیاک باعث شده علائم اوتیسم در آنها پدیدار شود؟
متاسفانه در اکثریت موارد، چنین نیست و رژیم غذایی بدون گلوتن کمکی به کودکان مبتلا به اوتیسم نمیکند. اما در پژوهشهای جدید مشخص شده است که بین مادران مبتلا به سلیاک و کودکان مبتلا به اوتیسم میتواند ارتباط وجود داشته باشد. علاوه بر این، این امکان وجود دارد که حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی (وضعیتی با علائم مشابه سلیاک که کاملا شناخته نشده است) در اوتیسم نقش داشته باشد.
همه این تحقیقات بر روی ارتباط بین بیماری سلیاک، حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی و اوتیسم مقدماتی هستند و متاسفانه برای والدین به عنوان کمکی برای حال حاضر، درمان چندان نوید بخشی به نظر نمیرسند اما در نهایت این پژوهشها میتوانند سرنخ هایی در مورد درمانهای احتمالی اوتیسم برای برخی کودکان و حتی روشهایی برای پیشگیری از اوتیسم ارائه کنند.

اوتیسم چیست؟

در سال 2020، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها گزارش کرد تقریبا یک کودک از هر 54 کودک در ایالات متحده امریکا، تشخیص اختلال طیف اوتیسم دده میشود. پسرها چهار برابر دخترها دچار اوتیسم میشوند. علائم اوتیسم معمولا زمانی ظاهر میشود که کودک بین دو تا سه سالگی قرار دارد اگر چه ممکن است زودتر از این نیز علائم بروز نماید.
اختلال طیف اوتیسم همانطور که از نامش پیداست، دامنه ای از علائم را شامل میشود. فردی که اوتیسم خفیف دارد ممکن است در برقراری تماس چشمی مشکل داشته باشد و به نظر برسد حس همدلی کمی دارد اما میتواند شغلی برگزیند و دنبال کند و روابط فردی خود را حفظ نماید. اما کسی که اوتیسم شدید دارد، ممکن است نتواند به عنوان یک فرد بزرگسال مستقلا ارتباط برقرار کند یا زندگی نماید.
تحقیقات پزشکی نشان نمیدهند یک عامل واحد منجر به اوتیسم میشود بلکه تصور بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی منجر به اوتیسم در کودک میشوند.
سابقه خانوادگی در اختلال طیف اوتیسم دیده میشود. و نشان میدهد ممکن است ارتباط ژنتیکی وجود داشته باشد اما عوامل دیگر از جمله داشتن والدین مسن تر و تولد خیلی زودرس نیز احتمال اوتیسم را افزایش میدهند.

درمان اوتیسم

فعلا هیچ درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد. مشخص شده است درمانهای کنونی علائم را کاهش میدهند. درمانهایی که در حال حاضر برای اوتیسم وجود دارند رفتار درمانی و داروها هستند. رژیم غذایی بدون گلوتن – بدون کازئین نیز برخی والدین استفاده میکنند که به نظر میرسد موثر است.

تاثیر رژیم غذایی بدون گلوتن – بدون کازئین بر اوتیسم

والدین حداقل دو دهه است که این رژیم غذایی را برای کودکان مبتلا به اوتیسم خود در نظر میگیرند. کازئین پروتئین موجود در شیر است و شباهتهایی با گلوتن دارد. گلوتن پروتئین موجود در گندم و برخی غلات دیگر است. تئوری پشت این درمان این است که کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، نشت روده (leaky gut) دارند و این باعث میشود ذرات پروتئینهای بزرگ از دستگاه گوارش آنها به بیرون نشت نماید. این پروتئینها گلوتن و کازئین هستند. بر اساس این تئوری پروتئینهای گلوتن و کازئین هنگامی که از دستگاه گوارش به بیرون نشت میکنند، تاثیری بر مغز کودک میگذارند که به نحوی مشابه اپیوئیدهاست. افیوئید به موادی گفته میشود که مشابه مواد مخدر هستند.
علاوه بر این، بسیاری از کودکان در طیف اوتیسم (در یک پژوهش بیش از 80 درصد آنها) علائم گوارشی مانند اسهال، یبوست، دل درد یا رفلاکس معده داشتند که باعث میشد در ذهن والدین نیاز به مداخله غذایی تایید شود. با این حال حقیقت این است که شواهد کمی وجود دارد که درمان با رژیم غذایی بدون گلوتن را تایید کند. یک بازبینی از پژوهشهای بزرگی که بر روی این رژیم غذایی در افراد مبتلا اوتیسم صورت گرفت تاثیری بر روی علائم اوتیستی را نشان نداد یا تاثیر آن جزئی بود. با این حال هنوز برخی والدین معتقدند این رژیم غذایی به کودکان آنها کمک میکند (در برخی موارد تاثیر چشمگیری گزارش میکنند) و برخی افراد در طب جایگزین به توصیه این کار ادامه میدهند. این باعث شده است ارتباط احتمالی بین اوتیسم و سلیاک مطرح باشد.

بیماری سلیاک در کودکان مبتلا به اوتیسم

برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است دچار بیماری سلیاک باشند . به همین علت است که معدودی از والدین از رژیم غذایی بدون گلوتن – بدون کازئین برای این کودکان بهره میبرند و اعلام رضایت میکنند. نتیجه پژوهشها در این زمینه متناقض است. با این حال حداقل یک مورد مستند وجود دارد که در کودک اوتیسمی پس از تشخیص بیماری سلیاک و انجام رژیم غذایی بدون گلوتن، علائم اوتیسم بهبود یافت.
کودک اوتیسمی که پس از تشخیص بیماری سلیاک و عدم مصرف گلوتن بهبود یافت، در زمان تشخیص بیماری، 5 ساله بود. پزشکان مسئول مراقبت پزشکی از او، گزارش کردند که کمبود مواد مغذی ناشی از صدمه دیدن روده ها در اثر بیماری سلیاک، ممکن است مسئول این علائم اوتیسمی او بوده است.
با این حال شواهد زیاد دیگری در تحقیقات و اسناد پزشکی برای بیماری سلیاک با نمای اوتیسم وجود ندارد. بزرگترین پژوهش تا به امروز در سوئد انجام شد که بر اساس آن مشخص شد کسانی که اختلال طیف اوتیسم دارند احتمال تشخیص بیماری سلیاک (تشخیص بیماری سلیک با آندوسکوپی جهت مشاهده آسیب های روده کوچک) در آینده در آنها بیشتر نیست. با این حال علاوه بر این، این پژوهش نشان داد کسانی که اوتیسم دارند سه برابر دیگران آزمایش خون سلیاک شان مثبت میشود که این نشان میدهد سیستم ایمنی شان به گلوتن واکنش نشان میدهد اما هیچ آسیبی به روده های کوچک شان نرسیده است (یعنی بیماری سلیاک ندارند).
مولفان این مقاله مشاهده کردند که کسانی که سیستم ایمنی شان به گلوتن واکنش نشان میدهد اما آزمایش بیماری سلیاک در آنها منفی است، ممکن است حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی داشته باشند. حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی (که هنوز به خوبی شناخته نشده است) با اختلالات روان پریشی مانند شیزوفرنی ارتباط دارد.
در واقع در پژوهشی دیگر که توسط محققان دانشگاه کلمبیا صورت گرفت چنین نتیجه گیری شد که سیستم ایمنی برخی کودکان اوتیسمی به نظر میرسد که به گلوتن واکنش نشان میدهد اما شیوه آن مشابه واکنش سیستم ایمنی کسانی که سلیاک دارند نیست. محققان در مورد این یافته ها میگویند این لزوما حساسیت به گلوتن در این کوکان را نشان نمیدهد یا به این معنی نیست که گلوتن باعث اوتیسم شده یا در آن نقش داشته است. با این حال محققان میگویند تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود راهکارهای درمانی موثرتر برای مبتلایان اوتیسم چیست.

اوتیسم و خود ایمنی بدن

آیا بین اوتیسم و وضعیت خود ایمنی مرتبط با گلوتن ارتباط وجود دارد؟ ممکن است. پژوهشهای پزشکی نشان میدهند ممکن است بین وضعیتهای خود ایمنی به طور کلی و اوتیسم ارتباطی وجود داشته باشد به خصوص بین مادران مبتلا به وضعیتهای خود ایمنی (از جمله بیماری سلیاک) و اوتیسم در کودکان آنها.
تحقیقات نشان میدهند کسانی که سابقه خانوادگی وضعیتهای خود ایمنی دارند (مانند سلیاک) بیشتر احتمال دارد که دچار اوتیسم شوند. در یک پژوهش مشخص شد مادرانی که بیماری سلیاک دارند سه برابر دیگران ممکن است کودک مبتلا به اوتیسم داشته باشند. علت آن مشخص نیست. محققان برخی ژنها را یافته اند که میتواند مسئول این اتفاق باشد یا احتمالا این کودکان در دوران جنینی در معرض پادتنهای بدن مادر قرار گرفته اند.
اگر علم بتواند به دقت زیر مجموعه زنانی را که به دلیل برخی پادتنها، در خطر به دنیا آوردن کودک اوتیسمی هستند شناسایی کند محققان میتوانند راههایی را برای آرام کردن سیستم ایمنی در دوران بارداری و احتمالا جلوگیری از برخی موارد اوتیسم بیابند. با این حال هنوز راه زیادی تا چنین نتیجه دقیقی وجود دارد.

دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی