سرعت رشد کودک در سنین مختلف متفاوت است. با توجه به جنسیت، ژنتیک، فعالیت بدنی، وضعیت سلامتی، محیط و هورمونها هر کودکی اندازه و شکل بدنی متفاوتی ممکن است داشته باشد. این فاکتورها در قد و وزن کودک نیز نقش دارند.
بنابراین برای این که پزشک بداند کودک قد و وزن متناسبی نسبت به شرایط خود را دارد، از جدول رشد کودکان استفاده میکند.
چرا باید وضعیت رشد کودکان را بر روی جدول رشد علامت بزنیم؟
جدول رشد الگوی یک روش استاندارد برای بررسی وضعیت رشد کودک است و نشان میدهد کودک در مقایسه با سایر کودکان همسن و هم جنس خود چگونه رشد کرده است. همچنین جدول رشد نشان میدهد الگوی قد و وزن گیری کودک با گذر زمان چگونه بوده و آیا رشد او متناسب بوده است یا نه.
مثلا اگر کودکی الگوی رشدش تا دو سالگی یکسان بوده اما ناگهان رشد او خیلی کندتر از کودکان دیگر میشود، ممکن است وضعیت سلامتی او دچار مشکل شده باشد. باید به پزشک مراجعه شود تا پزشک منحنی رشد او را ببیند و تفسیر کند.
آیا متفاوت بودن الگوی رشد کودک نشان دهنده وجود مشکلی در سلامت اوست؟
نه لزوما. پزشک شرایطی محیطی، وضعیت سلامتی و زمینه ژنتیکی کودک را نیز در جدول رشد باید در نظر بگیرد. همچنین نقاط عطف رشد کودک مانند زمان شروع به نشستن، ایستادن، راه رفتن، بلوغ و غیره و وزن کودک در هنگام تولد در نظر گرفته میشود.
شکل- جدول رشد دختران 2 تا 20 ساله. منحنی های بالا صدک های قد و منحنی های پایین صدکهای وزن را نشان میدهند. محور افقی سن بر اساس سال و محور عمودی در بالا قد و در پایین وزن است. واحد اعداد ستون اول (بالا) از سمت راست به اینچ و ستون دوم به سانتیمتر و اعداد ستون اول پایین پوند و ستون دوم کیلوگرم است. شماره هر صدک هر منحنی روی همان منحنی نوشته شده است.
آیا اندازه گیری های قد و وزن همه کودکان را روی یک جدول رشد باید علامت بزنیم؟
خیر. دختران و پسران نرخ و الگوی رشد متفاوتی دارند و جدول رشد آنها با یکدیگر فرق دارد.
از طرفی برای کودکان در سنین مختلف، جدولهای رشد متفاوتی استفاده میشود. مثلا برای نوزادان از تولد تا 36 ماهگی یک جدول رشد مچزا وجود دارد یا برای کودکانی که وضعیتهای متفاوتی مانند سندرم داون یا تولد زودرس داشته اند جدول رشد متفاوتی استفاده میشود.
چه اندازه گیری هایی را برای جدول رشد کودکان حساب کنیم؟
تا سه سالگی کودک قد، وزن و دور سر اندازه گیری میشوند. برای کودکان بزرگتر قد، وزن و بی ام آی (شاخص توده بدنی) اندازه گیری میشود.
چرا اندازه دور سر کودک باید اندازه گیری شود؟
در نوزادان، اندازه دور سر سرنخی از اندازه رشد مغزی در اختیار پزشک قرار میدهد. اگر سر کودک بزرگتر یا کوچکتر از کودکان همسن و هم جنس خود باشد یا رشد سر او متوقف شده و یا سرعت بگیرد، ممکن است مشکلی وجود داشته باشد.
مثلا بزرگی غیر معمول سر میتواند نشان دهنده جمع شدن مایعات در مغز باشد که به آن هیدروسفالی (hydrocephalus) میگویند. کوچکتر بودن اندازه سر میتواند نشان دهنده عدم رشد مناسب مغز یا توقف رشد باشد.
صدک در جدول رشد کودکان چیست؟
صدک اندازه گیری است که نشان میدهد وضعیت کودک نسبت به کودکان دیگر همسن و هم جنسش چگونه است. در جدول رشد، صدکه با خطوط منحنی نشان داده میشوند. هنگامی که وزن و قد کودک روی جدول رشد علامت گذاری میشود، مشخص میشود در کدام صدک جدول قرار دارد.
1- هر چه عدد صدک بالاتر باشد به این معنی است که کودک از کودکان همسن و هم جنس خود بزرگتر است (ممکن است این به قد و یا وزن او مربوط باشد)
2- هر چه عدد صدک پایین تر باشد، کودک کوچکتر است
مثلا اگر وزن پسر چهار ساله، در صدک دهم قرار دارد به این معنی است که 10 درصد از پسران چهار ساله وزنشان کمتر از این کودک و 90 درصد پسران وزنشان بیشتر است.
قرار داشتن کودک در صدک بالا یا پایین لزوما به این معنی نیست که کودک سالمتر است یا مشکل رشد دارد. مثلا در همان مثال پسر چهار ساله که وزن او در صدک دهم قرار دارد، قد او هم در صدک دهم است پس 10 درصد از کودکان قد کوتاهتر و وزن کمتری نسبت به او دارند و بیشتر کودکان (90 درصد) قد بلندتر و وزن بیشتری نسبت به او دارند. این فقط نشان میدهد این پسر کوچکتر از متوسط است اما معمولا این نشان دهنده هیچ مشکلی نیست. اگر والدین یا خواهر یا برادرهای او نیز کوچکتر از متوسط هستند و علائم دیگر نشان میدهند کودک سالم و طبیعی است، احتمالا پزشک دلیلی برای نگرانی یا مداخله نمیبیند.
صدک ایده آل در جدول رشد کودکان چیست؟
هیچ عدد ایده آلی برای رشد کودک نمیتوان بیان کرد. کودکان سالم اندازه ها و شکلهای متفاوتی دارند و سلامت کودکی که در صدک پنجم قرار دارد میتواند به اندازه کودکی که در صدک نود و پنجم قرار دارد باشد.
در حالت ایده آل هر کودک با گذر زمان الگوی رشد یکسانی را طی میکند و سرعت رشد قد و وزن او بر روی منحنی مشخصی و با تناسب خاصی نسبت به هم تغییر میکنند. این یعنی کودک معمولا بر روی یک خط صدک مشخص در جدول رشد حرکت میکند. پس اگر پسر چهار ساله ای که در منحنی صدک دهم قرار دارد همیشه روی همین خط است، یعنی الگوی رشد سالم و طبیعی دارد و این نشان خوبی است.
چه زمانی منحنی رشد کودک در جدول رشد کودکان هشدار دهنده است؟
برخی الگوهای رشد در جدول رشد میتوانند وجود مشکلی در سلامتی را نشان دهند:
- هنگامی که صد وزن یا قد کودک از الگویی که قبلا دنبال میکرده، متفاوت شده است. مثلا اگر تا پنج سالگی قد و وزن کودک هر دو در خط صدک شصتم قرار دارد اما زمانی که کودک به شش سالگی میرسد، قد او به صدک سی ام نزول میکند این ممکن است نشان بدهد مشکلی پیش آمده است چون کودک دیگر الگوی رشد معمول خود را دنبال نمیکند. اما تغییر صدک همیشه به معنی مشکل داشتن نیست. بسیاری از کودکان زمانی در طول رشد خود دچار تغییر صدک رشد میشوند. به خصوص این اتفاق در نوزادی و بلوغ شایع تر است.
- زمانی که کودک متناسب با وزن گیری، قدش بلند نمیشود. مثلا اگر قد پسری در صدک چهلم و وزن او در صدک هشتاد و پنجم قرار دارد یعنی قدش بلندتر از 40 درصد از پسران همسن خود است اما وزن او از 35 درصد از پسران همسن بیشتر است. این میتواند نشان دهنده مشکلی باشد. به عبارت دیگر اگر مثلا وزن و قد کودک هر دو در صدک هشتاد و پنج قرار دارند و همین الگو با مرور زمان ثابت است معمولا نشان دهنده این است که کودک سالم است فقط اندازه بدن او از متوسط بزرگتر است.
اگر سوالی در مورد رشد کودک خود دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا همه جوانب را در نظر بگیرد و تشخیص درست انجام دهد.
دوستدار شما دکتر بهروز مقدادی